Άγιοι Ανάργυροι
Ο Ναός των Αγίων Αναργύρων χρονολογείται από τον 13ου αιώνα και είναι ένας από τους λίγους ναούς των Χανίων που παρέμεινε χριστιανικός καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και μάλιστα χρησιμοποιήθηκε ως καθεδρικός μέχρι το 1859. Βρίσκεται νοτιοανατολικά της παλιάς πόλης, στην παλαιά χριστιανική συνοικία ή «ρωμαίικα στενά».
Πρόκειται για τρίκλιτο ναό, το βόρειο κλίτος του οποίου είναι αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους, το νότιο στον Άγιο Χαράλαμπο και το μεσαίο, που είναι και το παλαιότερο είναι σήμερα αφιερωμένο στον Άγιο Αρτέμιο. Το δεύτερο αυτό κλίτος υπολογίζεται πως κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα, αρχικά ως ιδιωτικό παρεκκλήσι των Ενετών αρχόντων της παρακείμενης οικίας και αρχικά ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Σάββα.
Στους Αγίους Αναργύρους έχουν χειροτονηθεί τουλάχιστον δύο επίσκοποι Κυδωνιάς: ο Κάλλιστος το 1846 και ο Μισαήλ το 1859, ενώ ο ναός έχει συνδεθεί με διάφορες ιστορικές στιγμές μαρτυρίου χριστιανών ιερέων κατά την Τουρκοκρατία.
Δύο από τις σημαντικότερες εικόνες όλης της Κρήτης βρίσκονται στο Ναό των Αγίων Αναργύρων. Η πρώτη, η Κοίμηση της Θεοτόκου, θεωρείται έργο της σχολής Δαμασκηνού, του 16ου αιώνα. Είναι διαστάσεων 1,40×1,20 μ. και απεικονίζει την Παναγία να κοιμάται, τον Χριστό όρθιο να κρατά την ψυχή της και πλήθος αγγέλων, αποστόλων, τους τρεις ιεράρχες, ένα εξαπτέρυγο χερουβείμ, να στέκουν πάνω στο φρούριο των Χανίων με τα γύρω οικήματα και το ναό. Διακρίνονται επίσης οι τρεις αφιερώτριες της εικόνας και το οικόσημό τους.
Η εικόνα της Κρίσεως
Η δεύτερη είναι η εικόνα της Κρίσεως ή της Δευτέρας Παρουσίας. Έχει διαστάσεις 1,50×2,40 μ. και ανάγεται στην εποχή της Ενετοκρατίας. Στο κέντροβλέπουμε τον άγγελο με την ρομφαία και την ζυγαριά της κρίσης. Στο πάνω μέρος δεσπόζει ο Χριστός, η Παναγία, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και οι Απόστολοι, ονοματισμένοι με ονόματα πολύτιμων λίθων από τον ζωγράφο, όπως στην Αποκάλυψη.
Πλήθος αγγελικών μορφών και προφητών τους περιβάλλουν. Από την μια μεριά του αγγέλου της κρίσης βρίσκεται ο ουρανός και από την άλλη η θάλασσα, από όπου αναδύονται νεκροί, όπως επίσης και από τάφους που βλέπουμε παρακάτω. Στον ουρανό πετούν επίσης οι άνθρωποι που ζουν την Κρίση.
Όσο κατεβαίνουμε στην εικόνα απεικονίζεται με πολύ παραστατικό και ζωηρό τρόπο και η κόλαση: ο αντίχριστος και πλήθος αμαρτωλών που βασανίζονται και κατονομάζονται ανάλογα με το αμάρτημά τους. Κάτω αριστερά βλέπουμε τέσσερις αυτοκρατορικές μορφές με ένα αρχικό γράμμα να υποδεικνύει την ταυτότητά τους: πρώτος ο Δαρείος με το Π, από το «Πέρσης», στην συνέχεια ο Μέγας Αλέξανδρος με το Μ (=Μακεδόνας), κατόπιν ο Αύγουστος με Ρ (=Ρωμαίος) και τέλος ο Μέγας Κωνσταντίνος με Κ (=Κωνσταντινούπολη), που είναι και ο μόνος που κρατά σταυρό αντί για ξίφος. Στο ίδιο σημείο της εικόνας υπάρχουν και τα ονόματα των δωρητών και το όνομα «ΧΕΙΡ ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΕΜΠΟΡΟΥ», που ανήκε στον αγιογράφο, έναν από τους ονομαστότερους της εποχής.
