Αγιοφάραγγο
Το Αγιοφάραγγο βρίσκεται στο τμήμα των Αστερουσίων ορέων, όπου η χριστιανική πίστη γνώρισε την υπέρτατη έκφρασή της, μεταξύ του οικισμού Καλοί Λιμένες και των Ματάλων, κι απέχει περίπου 75 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από το Ηράκλειο.
Πιστεύεται ότι το Αγιοφάραγγο δημιουργήθηκε από τις κοίτες δύο εποχικών ρεμάτων, που ενώνονται κάπου κοντά στη σημερινή Αγία Κυριακή Αγιοφάραγγου και καταλήγουν στο Λιβυκό πέλαγος. Μπορεί να είναι ένα από τα μικρά φαράγγια της Κρήτης (με συνολικό μήκος περίπου 1, 3 χιλιόμετρα), αλλά θεωρείται ένα από τα πιο επιβλητικά τοπία για πεζοπορία, καθώς επίσης διαθέτει απότομα βράχια – ιδανικά αναρριχητικά σημεία και πολλά κρυφά σπήλαια με απίστευτα ψηλά και χρωματιστά τοιχώματα. Παράλληλα, το Αγιοφάραγγο αποτελεί σημαντικό βιότοπο, καθώς εκεί ζουν πολλά ενδημικά ζώα και πουλιά, όπως τα πετροχελίδονα.
Η τοπική παράδοση λέει ότι το Αγιοφάραγγο υπήρξε ησυχαστήριο ερημιτών από τον 7ο αιώνα μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, εξού και οι πολλές σκαμμένες σπηλιές – τα πρώην ησυχαστήρια των μοναχών στην περιοχή. Σήμερα, τον αλλοτινό αυτό παράδεισο των ασκητών, έχουν τη δυνατότητα ν’ επισκεφτούν εκατοντάδες περιηγητές του νησιού, συνεπώς και η τοποθεσία μαζεύει πολύ κόσμο κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Την άνοιξη ωστόσο, οι επισκέπτες είναι πολύ λιγότεροι, αν και πάλι θαμπώνονται από την σχεδόν μνημειακή ομορφιά της φύσης του. Παντού την εποχή εκείνη, υπάρχουν δέντρα, θάμνοι και βότανα, τρεχούμενα νερά.
Η πρόσβαση στο Αγιοφάραγγο γίνεται είτε με τα πόδια, πεζοπορώντας για περίπου 30-90 λεπτά διαμέσου ενός αρκετά ομαλού χωματόδρομου, ή με καΐκι από το λιμάνι των Καλών Λιμένων, του Κόκκινου Πύργου και της Αγίας Γαλήνης. Εναλλακτικά, μπορεί κάποιος με ορμητήριο τη Μονή Οδηγήτριας να οδηγήσει σχεδόν 6 χιλιόμετρα με κατεύθυνση προς τα νότια, για να φτάσει μέχρι και την είσοδο του φαραγγιού, ενώ υπάρχουν και δύο διαφορετικά σημεία για πάρκινγκ.
Λίγα μέτρα πριν το φαράγγι ανοιχτεί προς τη θάλασσα και μπροστά σ’ ένα ξέφωτο, κανείς συναντά το βενετσιάνικο ναό με τρούλο του Αγίου Αντωνίου Αγιοφάραγγου, κτίσμα του 14ου – 15ου αιώνα, που ουσιαστικά αποτέλεσε το πρώτο επίσημο κέντρο ασκητικού βίου στο νησί. Στο σημείο αυτό, συναντιόνταν μία φορά το χρόνο οι μοναχοί που ζούσαν στη γύρω περιοχή και κάθονταν πάνω σε 300 πέτρες, προκειμένου να μετρηθούν και να δουν ποιος είχε πεθάνει. Διάφοροι θρύλοι μάλιστα, αναφέρουν ότι όσοι ναυτικοί έτυχε να περάσουν εκείνη τη μέρα ανοιχτά του Λιβυκού πελάγους, είδαν ολόκληρο το Αγιοφάραγγο να λάμπει από τα φώτα των ασκητών.
Στην ανάπτυξη της μοναστικής αυτής παράδοσης συνέβαλε ο Απόστολος Παύλος, που το 60 μ. Χ. ταξιδεύοντας για τη Ρώμη, στάθμευσε στους Καλούς Λιμένες, ενώ σήμερα στην περιοχή ασκητεύει μονάχα ένας μοναχός. Στο ναό του Αγίου Αντωνίου, υπάρχει ακόμη το πηγάδι με πόσιμο (γλυκό) νερό, απ’ το οποίο ξεδιψούσαν παλιότερα κι οι ασκητές, ενώ πλέον τριγύρω από το εκκλησάκι και πάνω στα θολωτά βράχια του «κρέμονται» αρκετά αγριοκάτσικα, περιμένοντας το καθιερωμένο κέρασμα από τους επισκέπτες. Συνεχίζοντας, ο ταξιδευτής μπορεί να επισκεφτεί το Γουμενόσπηλιο, το σπήλαιο όπου έζησε ο ηγούμενος της παλιάς μονής του Αγίου Αντωνίου.
Επιπλέον, στην περιοχή έχει ανασκαφεί ένας θολωτός μινωικός τάφος, που μαρτυρά την ύπαρξη ζωής ήδη από την αρχαιότητα, καθώς επίσης «λοξοδρομώντας» και αναρριχώμενος κανείς μπορεί ν’ ανακαλύψει καταπληκτικές πανοραμικές θέες στην τοποθεσία και μία θαλασσινή λίμνη, τον Βουρβουλίτη – στην οποία η κατάβαση γίνεται μόνο με ειδικό εξοπλισμό.
Στην κοίτη του Αγιοφάραγγου τέλος, απλώνεται η σμαραγδένια ομώνυμη βοτσαλωτή παραλία με τα πεντακάθαρα και παγωμένα μεν, δροσιστικά δε νερά. Η σιωπηλή ενέργεια, η αγριάδα, και η κάθαρση του τοπίου σε συνδυασμό με μια δροσιστική βουτιά, μετέτρεψαν την περιοχή σ’ έναν από τους πιο αγαπημένους τόπους για τους «σκαφάτους» και τους λάτρεις του κάμπινγκ σ’ ολόκληρο το νησί (ο γυμνισμός, λόγω της ιερότητας του μέρους, απαγορεύεται ρητά).
