Αρχάνες

Οι Αρχάνες (ή Επάνω Αρχάνες) είναι ένα από τα αντικειμενικά πιο όμορφα χωριά του νησιού. Βρίσκονται περίπου 15 χιλιόμετρα νότια από το Ηράκλειο στον ομώνυμο νομό της Κρήτης, και μια ανάσα από την ξακουστή Κνωσσό.

Υπήρξαν ο προμαχώνας των Χριστιανών επί Τουρκοκρατίας, και σήμερα συνιστούν την ιστορική έδρα του Δήμου Αρχανών – Αστερουσίων, (το 1897 εκεί έγινε άλλωστε η παγκρήτια συνέλευση). Αποτελούμενες από 3 συνολικά οικισμούς, οι Αρχάνες είναι χτισμένες σε υψόμετρο σχεδόν 400 μέτρων, βρέχονται από τις πολλές φυσικές πηγές της περιοχής και κουρνιάζουν κάτω από τον ιερό Όρος Γιούχτα, το βουνό του Δία. Αποτελώντας έναν απέραντο αμπελώνα, εδώ παράγονται τα φημισμένα σ’ όλη την Ευρώπη σταφύλια της κατηγορίας ροζακί.

Οι Αρχάνες μπορεί να πει κανείς ότι εμπεριέχουν όλες τις μορφές πολιτισμού που έχουν περάσει από τη Μεσόγειο. Η ζωή σ’ αυτές μετρά πάνω από 3.000 χρόνια, ενώ η τοποθεσία είχε γίνει σημείο αναφοράς ήδη από τη μινωική περίοδο. Στη θέση της σημερινής κωμόπολης, οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη της Αχάρνας με το τέμενος του θεού Άρχου, ο οποίος τιμόταν τότε και από τους κατοίκους της Κνωσσού και της Τυλισού.

Από τα πολλά αρχαιολογικά ευρήματα του παρελθόντος του χωριού, τα πλέον σημαντικά για κάποιον που θα θελήσει να κάνει μια ιστορική διαδρομή, είναι το Μινωικό Ανάκτορο Αρχανών και το ομώνυμο Μινωικό Νεκροταφείο, ένα από τα μεγαλύτερα αρχαία νεκροταφεία του Νοτίου Αιγαίου στη θέση Φουρνί, καθώς και το πατητήρι κρασιού στο Βαθύπετρο (Μινωικό Ανάκτορο Βαθύπετρου), που θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα παγκοσμίως.

Εκτός των παραπάνω, ο επισκέπτης μπορεί να κάνει μια βόλτα σε λογής τοπικά Μουσεία και να δει πλήθος βυζαντινών εκκλησιών και παλιότερων ναών, όπως της Παναγίας, το ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, την Αγία Τριάδα, την Αγία Παρασκευή, τον Άγιο Ιωάννη το Ριγολόγο, και τον Άγιο Νικόλαο.

Παρά το γεγονός ότι οι Αρχάνες αποτελούν κατεξοχήν εκδρομικό προορισμό των απανταχού Ηρακλειωτών, μέχρι σήμερα διατηρούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους και συνεχίζουν να την εξελίσσουν με αισθητικές παρεμβάσεις και πρωτοποριακές περιβαλλοντικές κοινωνικές δομές. Το αποτέλεσμα μάλιστα μιας συλλογικής προσπάθειας (κατοίκων και φορέων) που ξεκίνησε από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, ήταν η ανακήρυξη των Αρχανών ως το δεύτερο ομορφότερο χωριό της Ευρώπης. Έ

τσι, τη στιγμή που άλλοι οικισμοί ερημώνουν, εδώ ο πληθυσμός συνεχώς αυξάνεται. Το πρότυπο αυτό παραδοσιακό χωριό, λειτουργεί ως πόλος έλξης για ξεχωριστούς ανθρώπους από κάθε γωνιά της γης, οι οποίοι το επιλέγουν ως τόπο κατοικίας τους και ασχολούνται είτε με τα γεωργικά προϊόντα και τη χωροταξική αισθητική ή τη μουσική. Οι Αρχάνες, αναφέρουν πάντα με περηφάνια οι ντόπιοι, ήταν το πρώτο μέρος που πρωτόπαιξε λύρα ο Νίκος Ξυλούρης, και ο τόπος που εξελέγη για πρώτη φορά γυναίκα δήμαρχος στην Ελλάδα.

Ο επισκέπτης, αφού χορτάσει μια βόλτα στις γειτονιές των Αρχανών με τα γραφικά στενά και τις λουλουδάτες νοικοκυρεμένες αυλές, μπορεί να δοκιμάσει αυθεντική κρητική παραδοσιακή κουζίνα, αλλά και να γευθεί τα περίφημα βραβευμένα κρασιά της περιοχής. Όσοι πάλι επισκεφτούν τον όμορφο αυτό τόπο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, θα έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στην γιορτή του Αρχανιώτη αγρότη, καθώς και σε άλλες δραστηριότητες για τον τρύγο, αλλά και πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως το φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους.

Επιπλέον, για τους λάτρεις της φύσης και της πεζοπορίας υπάρχουν πολλές επιλογές (αλσύλλια, σπήλαια, και πεζοπορικά μονοπάτια). Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα μαγευτούν από τα αρώματα των σπάνιων βοτάνων και την μοναδική άγρια φύση της απλωμένης κοιλάδας των Αρχανών.

Τέλος, εκεί λειτουργούν δύο Δημοτικά σχολεία και ισάριθμα νηπιαγωγεία, Γυμνάσιο, Λύκειο, ΚΕΠ, ειρηνοδικείο, περιφερειακό ιατρείο, βιβλιοθήκη, εργαστήρι υφαντικής, μουσικό εργαστήρι (Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος), καθώς επίσης δραστηριοποιούνται και διάφοροι συνεταιρισμοί.