Αστερούσια Όρη

Τα Αστερούσια Όρη αποτελούν το νοτιότερο όγκο της Ευρώπης, ξεδιπλώνονται από τα Μάταλα και τον Κομμό στα δυτικά, έως τον Τσούτσουρο και τον Κερατόκαμπο στα ανατολικά, σ’ ένα μήκος περίπου 20 χιλιομέτρων, αποτελώντας ένα φυσικό φράγμα που προστατεύει από πολύ παλιά το νησί από τους εχθρούς του.

Η ψηλότερη κορυφή τους είναι ο Κόφινας, όνομα που συνήθως χρησιμοποιείται και για ολόκληρη την οροσειρά, με υψόμετρο 1231 μέτρων, και ακολουθούν η Μαδάρα, ο Χούσακας, ο Βόλακας, κι η Σφεντυλιά.

Μπορεί τα Αστερούσια Όρη να μην έχουν μεγάλο υψόμετρο, αλλά εκτείνονται σχεδόν σε όλο το νότιο τμήμα του νομού Ηρακλείου παράλληλα με την ακτογραμμή, μέσα σ’ ένα τραχύ και γυμνό – λόγω των υψηλών θερμοκρασιών – τοπίο και δύσκολα προσβάσιμο λόγω των απότομων στροφών. Είναι ένα τοπίο στο οποίο επιβιώνουν μόνο τα κατσίκια κάτω από το βλέμμα των τελευταίων βρακοφόρων παππούδων βοσκών.

Η οροσειρά των Αστερουσίων Ορέων φαίνεται ότι δανείστηκε τ’ όνομά της από τον αρχαίο τοπικό βασιλιά Αστερίωνα, που σύμφωνα με το μύθο παντρεύτηκε την Ευρώπη κατόπιν εντολής του εραστή της, του Δία.

Εδώ, όλα κοιτάζουν ψηλά, η παράξενη μορφολογία του εδάφους, «γέννησε» ομαλές και ήρεμες βόρειες κορφές, πιο απότομες στο νότιο μέρος, ένα οροπέδιο, καταρράκτες ανάμεσα σε χαράδρες, ώσπου οι απότομες πλαγιές βουλιάζουν ιλιγγιωδώς στη θάλασσα των πιο παρθένων παραλιών του νησιού, γαληνεύοντας πίσω τους το τοπίο με τις απέραντες βραχώδεις εκτάσεις καλυμμένες μόνο με φρύγανα.

Τα Αστερούσια Όρη κατά το παρελθόν ήταν δασωμένα και επάνω τους υπήρχαν διάσπαρτοι μικροί οικισμοί, αλλά σήμερα η περιοχή υποφέρει από την υπερβόσκηση και πυρακτώνεται συνεχώς από τον καυτό ήλιο. Παρόλα αυτά, το μέρος έχει μεγάλη οικολογική σημασία (Natura 2000), ενώ σ’ αυτό το βασίλειο της πέτρας, βρίσκουν καταφύγιο μεγάλα αρπακτικά πουλιά, καθώς επίσης φύονται 22 ενδημικά είδη φυτών και φυσικά ζουν πολλά μικρά ζώα, όπως τα 9 είδη κρητικών σαλιγκαριών.

Η τεράστια αρχαιολογική τους σπουδαιότητα, από την άλλη, έγκειται στο γεγονός ότι πάνω στη ψηλότερη κορυφή τους, τον Κόφινα, οι Μινωίτες είχαν χτίσει το ιερό τους, (τη θέση του οποίου σήμερα έχει πάρει ο ξερολιθικός ναός του Τιμίου Σταυρού). Εκεί σήμερα επιβιώνει και μια αρχαία τελετουργία, με επίκεντρο τα θαυματουργά δέντρα του Κόφινα, τις «μηλίτσες».

Κατά μήκος της σκληρής κορμοστασιάς των βουνών των Αστερουσίων Ορέων, έχουν σχηματιστεί με το πέρας των αιώνων εντυπωσιακά φαράγγια, όπως Αγιοφάραγγο, το φαράγγι Μάρτσαλο, κι το φαράγγι Τρυπητής, τα περισσότερα από τα οποία καταλήγουν στα κρύα νερά του Λιβυκού πελάγους και σε άκρως εξωτικές παραλίες.

Κατά συνέπεια, αποτελούν αγαπημένο προορισμό για τους απανταχού λάτρεις της αναρρίχησης ή τους ταξιδιώτες που θέλουν να νιώσουν δέος με το πέταγμα των αετών πάνω από τα κεφάλια τους, βιώνοντας την καθαρή ενέργεια ενός πολύ ξεχωριστού τόπου. Μάλιστα τα υπερβατικά αυτά όρη διαθέτουν και δική τους πίστα αναρρίχησης (μία στα Καπετανιανά, και μία μέσα στο Αγιοφάραγγο).

Αφετέρου, σπουδαία είναι και τα σπήλαια που κρύβει η «ιερή» οροσειρά, καθώς σ’ αυτά φιλοξενήθηκαν διάφοροι ερημίτες και ασκητές. Η εικόνα και μόνο του σπηλαίου που ασκήτεψε ο Άγιος Αντώνιος, εξηγεί γιατί η αφιλόξενη αυτή γη υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα προπύργια του ασκητισμού κι ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της ορθοδοξίας.

Πάνω και κάτω από τη ράχη των Αστερουσίων κουρνιάζουν ιστορικά μοναστήρια, όπως η μονή Οδηγήτριας, η μονή Κουδουμά, η μονή Απεζανών, και τη μονή Αγίου Νικήτα Αστερουσίων με το ενδημικό φοινικόδασος του Θεόφραστου.

Επίσης σημαντικό αξιοθέατο, αποτελεί και το μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών, του 14ου αιώνα, που βρίσκεται στη θέση «Λουσούδι», στο οποίο κι έζησε ο ιερωμένος – φιλόσοφος Ιωσήφ Φιλάγρης, ιδρυτής της πρώτης Αριστοτελικής Σχολής, στην οποία παράλληλα λειτουργούσε κι ένα εξελιγμένο εργαστήριο αντιγραφής αρχαίων κειμένων.

Τα Αστερούσια Ορη δεν σταμάτησαν ποτέ να κατοικούνται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, εξακολουθώντας να συνεισφέρουν στην οικονομία της Κρήτης με την κτηνοτροφία, την μελισσοκομία και τον τουρισμό που αναπτύσσεται κατά τα τελευταία έτη. Αν και δεν αποτελούν πια το για πολλά χρόνια κρυμμένο μυστικό του ηρακλειώτικου Νότου, διασχίζοντάς τα κανείς, θα μυηθεί στα «στοιχειά της φύσης».

Oι ασφαλτόδρομοι του στριφογυρίζουν μέσα σε απίστευτα υποβλητικούς ορεινούς όγκους και φέρνουν τον ταξιδευτή σε χωριά όπως η Eθιά, οι Παρανύμφοι, τα Kαπετανιανά, ενώ οι χωματόδρομοι του, τον οδηγούν σε μέρη που η ματιά χάνεται στο πέλαγος.

Τέλος, στα Καπετανιανά ο τουρίστας μπορεί να βρει μια καινούρια αγροτουριστική μονάδα, καθώς μικρά καφενεία και μυστικά εστιατόρια συναντώνται στα λιγοστά χωριά που βρίσκονται σκαρφαλωμένα στις πλαγιές των Αστερουσίων Ορέων.

Παραλιακά, οι υποδομές είναι πιο πολλές και πολύ οργανωμένες, ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, οπότε και διοργανώνονται εκδρομές με βάρκα στις μυστικές παραλίες των βουνών και τα σπήλαια της περιοχής.