Μυρτιά
Η Μυρτιά συναντάται περίπου 16 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο στον ομώνυμο νομό της Κρήτης, και μια ανάσα από την ξακουστή Κνωσσό.
Το χωριό του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων μπορεί να είναι εδώ και 7 περίπου αιώνες ξακουστό για την παραγωγή κρασιού, αλλά πλέον θεωρείται και ένα από τα «πολιτιστικά χωριά» του νομού.
Εκεί γεννήθηκε ο πατέρας του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη, Νίκου Καζαντζάκη, εξού κι η κεντρική πλατεία του χωριού έχει πάρει τ’ όνομά του κρητικού συγγραφέα, και οι δρόμοι του μικρού αυτού χωριού φέρουν τα τοπωνύμια αγαπημένων του ταξιδιών και των ανθρώπων που τον γαλούχησαν.
Παλιότερα, η Μυρτιά ήταν γνωστοί και ως Βαρβάροι, όνομα που χαίρει ποικίλες ερμηνείες. Οι ντόπιοι υποστηρίζουν ότι πήρε αυτή την ονομασία εξαιτίας των βαρβάρων (Άραβες, Σαρακηνοί, οι οποίοι και γλίτωσαν από τις σφαγές του στρατηγού Νικηφόρου Φωκά) που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αμέσως μετά από την απελευθέρωση της Κρήτης.
Το παραπάνω μάλιστα γεγονός, επιβεβαιώνεται και στο καζαντζακικό έργο «Αναφορά στο Γκρέκο». Άλλες πάλι πηγές, αναφέρουν ότι ο τόπος αυτός ήταν ορμητήριο πειρατών και ότι πρωτοκατοικήθηκε από συνονόματο Ενετό φεουδάρχη.
Η ιστορία του οικισμού συνδέεται άρρηκτα με το Βυζάντιο, ενώ επί Ενετοκρατίας λέγεται ότι οι κάτοικοί του βοήθησαν στην κατασκευή των ενετικών τειχών της πρωτεύουσας του νησιού. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το χωριό δεχόταν επιδρομές από τους Τούρκους συνεχώς, και επιπλέον, συμμετείχε ενεργά στη Μάχη της Κρήτης κατά των Γερμανών.
Σήμερα, εκτός από το στολίδι-Μουσείο Καζαντζάκη που διοργανώνει λογής εκδηλώσεις λόγου και τέχνης, και το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, η Μυρτιά δέχεται εκατοντάδες επισκέπτες που έρχονται για να προσκυνήσουν μία από τις πολλές εκκλησίες της. Η Παναγία, την οποία θέλει ο τοπικός μύθος να έχει χτιστεί μέσα σε 40 μέρες, ο Άγιος Αντώνιος, και η πολιούχος εκκλησία της κοινότητας, που είναι αφιερωμένη στα Γενέθλια της Θεοτόκου.
Επιπρόσθετα, άλλοι ναοί που βρίσκονται στην περιοχή, είναι η παλιά εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, και ο Άγιος Γεώργιος.
Οι φυσιολάτρες του νησιού πάντως, ξεχωρίζουν το χωριό της Μυρτιάς καθότι δυτικά απ’ αυτή ξεκινά το Κουναβιανό φαράγγι, και στ’ ανατολικά της συνεχίζει το Φαράγγι Καρτερού με τα πολλά αξιοθέατα, ενώ μέσα από ένα δίκτυο χωμάτινων μονοπατιών, κανείς μπορεί να φτάσει στη Μονή Αγκαράθου, το αρχαιότερο εν λειτουργία μοναστήρι σ’ ολόκληρη την Κρήτη.
Στην Μυρτιά τέλος, ζουν περίπου 500 μόνιμοι κάτοικοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνται με την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκομία, καθώς επίσης στην περιοχή λειτουργεί ένα Δημοτικό σχολείο, νηπιαγωγείο, και υπάρχουν διάφορες υπηρεσίες, ταβέρνες, και καφετέριες.
