Ηφαιστία
Η Ηφαιστία ήταν μια από τις πόλεις της Λήμνου, σημαντικό κέντρο της αρχαιότητας από την εποχή του χαλκού μέχρι και τα πρώιμα χρόνια του Βυζαντίου. Τα ερείπια της Ηφαιστίας εντοπίστηκαν από τους αρχαιολόγους της Ιταλικής Σχολής ήδη από το 1926, στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού, απέναντι από το Καβείριο και πολύ κοντά στο χωριό Κοντοπούλι.
Σημάδια κατοίκησης της Ηφαιστίας εντοπίστηκαν από το 1000 π.Χ. περίπου, ενώ φαίνεται πως μέχρι και τον 11ο αιώνα μ.Χ. οι Λήμνιοι κατοικούσαν την περιοχή.
Πολλές κατοικίες, λουτρά, ένα μεγάλο οίκημα που πιθανώς ήταν ανάκτορο, νεκροπόλεις, αλλά και πηγάδια και άλλα στοιχεία μιας κανονικής πόλης έχουν ανασκαφεί και μαρτυρούν την διαχρονική ζωή στην περιοχή. Δύο είναι όμως οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις που κάνουν την Ηφαιστία να ξεχωρίζει: Το αρχαϊκό ιερό της Μεγάλης Θεάς και το αρχαίο θέατρο της ελληνιστικής περιόδου.
Το ιερό βρίσκεται στα όρια της πόλης, αλλά εντός των τειχών και είναι χτισμένο σε δύο επίπεδα, το υψηλότερο από τα οποία είναι χωρισμένο σε τρεις χώρους. Στο αρχαϊκό ιερό της Μεγάλης Θεάς της Ηφαιστίας βρέθηκαν κομμάτια από άγαλμα της θεότητας που λατρευόταν από τους κατοίκους της πόλης, αλλά και ειδώλια και αναθήματα από διάφορα κέντρα της αρχαιότητας. Φαίνεται πως ο ναός καταστράφηκε στο τέλος του 6ου ή στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. από πυρκαγιά, αν και έχουν βρεθεί και κατάλοιπα των ελληνιστικών χρόνων.
Το θέατρο της Ηφαιστίας είναι χτισμένο στο στενότερο σημείο της χερσονήσου και η εικόνα που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης είναι της ελληνιστικής εποχής. Θέατρο στο ίδιο σημείο υπήρχε πάντως τουλάχιστον από τον 6ο αιώνα, με ξύλινες κερκίδες, πριν κατασκευαστούν οι πέτρινες, στο τέλος του 5ου ή τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Σήμερα το αρχαίο θέατρο της Ηφαιστίας έχει αναστηλωθεί και από το 2010 φιλοξενεί θεατρικά φεστιβάλ, συναυλίες και παραστάσεις.
Στην Ηφαιστία φτάνει κανείς με αυτοκίνητο και η είσοδος είναι δωρεάν, από Τρίτη έως Κυριακή, 08:30-15:00. Όλα τα κινητά ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο, με κορυφαία τα πήλινα αγαλματίδια σειρήνων και το πλακίδιο με παράσταση Πότνιας Θηρών με δύο λέοντες, φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μύρινας.
