Άμφισσα
Η Άμφισσα, πρωτεύουσα του νομού Φωκίδας, είναι χτισμένη στους πρόποδες της Γκιώνας και ανατολικά του Παρνασσού.
Από την Άμφισσα η Ιτέα απέχει μόλις 13 χιλιόμετρα, ο αρχαιολογικός χώρος των Δελφών 20 χιλιόμετρα και το ιστορικό Γαλαξίδι 30 χιλιόμετρα. Η πόλη βρίσκεται στο βόρειο άκρου του πασίγνωστου Ελαιώνα της Άμφισσας, που αναφέρεται ως ο παλαιότερος στον κόσμο.
Η Άμφισσα αποτέλεσε μεγάλη πόλη-κράτος κατά την αρχαιότητα και ήταν πρωτεύουσα των Εσπερίων ή Οζολών Λοκρών.
Οφείλει την ονομασία Άμφισσα είτε στην ομώνυμη ερωμένη του Απόλλωνα, κόρη του Μάκαρος και εγγονή του Αιόλου, είτε από το ρήμα αμφιέννυμι (=περιβάλλω ενδΰω τινά). Για τη δεύτερη εκδοχή ο Αριστοτέλης αναφέρει: «Άμφισσα ονομάσθη δια το όρεσιν περιέχεσθαι».
Κατά τη διάρκεια της βυζαντινής χιλιετίας, η Άμφισσα αποκτά την ονομασία Σάλωνα για την οποία υπάρχουν, επίσης, δύο εκδοχές: είτε πρόκειται για παραφθορά της λέξης Σαλονίκη (Θεσσαλονίκη) και δόθηκε στην Άμφισσα από τον Φράγκο βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο Μομφερρατικό, ο οποίος την κατέλαβε, είτε – κατά την ευρύτερα αποδεκτή εκδοχή – προέρχεται από τη λέξη σάλος που σημαίνει τράνταγμα, εξαιτίας των πολλών σεισμών που συνέβαιναν στην περιοχή.
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η Άμφισσα βρέθηκε υπό την κατοχή κατά σειρά των Φράγκων (που ίδρυσαν την Βαρωνία των Σαλώνων), των Καταλανών και τελικά των Τούρκων.
Την ενδοξότερη περίοδο της ιστορίας της η Άμφισσα την γνώρισε κατά την περίοδο της επανάστασης του 1821. Ήταν η πρώτη πόλη της Ρούμελης που επαναστάτησε δύο ημέρες μετά τις 25 Μαρτίου, όταν ο Πανουργιάς, ο Μανίκας και ο Τράκας με τα παλληκάρια τους κατέλαβαν την πόλη και στις 10 Απριλίου άλωσαν το Κάστρο των Σαλώνων. Το 1833 τα Σάλωνα μετονομάζονται εκ νέου σε Άμφισσα.
Μην παραλείψετε αν βρεθείτε στην Άμφισσα να επισκεφθείτε:
- Το Κάστρο των Σαλώνων ή Κάστρο της Ωριάς.
- Την παλιά συνοικία των βυρσοδεψών, τη Χάρμαινα, κάτω από το κάστρο της πόλης.
- Το φαράγγι της Ρεκκάς, που καταλαμβάνει έκταση 4.626 εκταρίων και στο οποίο έχετε πρόσβαση από το Προσήλιο και τη Βίνιανη.
- Τον μητροπολιτικό ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
- Το αρχαιολογικό και το λαογραφικό μουσείο.
Η ιστορία της Άμφισσας
Η Άμφισσα κατοικείται από τους πανάρχαιους χρόνους όπως μαρτυρούν τα τμήματα των κυκλώπειων τειχών της Ακρόπολής της που διασώζονται μέχρι σήμερα.
Την ονομασία Άμφισσα την οφείλει, σύμφωνα με τις επικρατέστερες δύο εκδοχές, είτε στην ομώνυμη ερωμένη του Απόλλωνα, κόρη του Μάκαρος και εγγονή του Αιόλου, είτε από το ρήμα αμφιέννυμι (=περιβάλλω ενδΰω τινά), επειδή η πόλη χτίστηκε στους πρόποδες της Γκιώνας και ανατολικά του Παρνάσσου. Για τη δεύτερη εκδοχή ο Αριστοτέλης αναφέρει: «Άμφισσα ονομάσθη δια το όρεσιν περιέχεσθαι».
Η περίοδος της αρχαιότητας και του Μεσαίωνα
Στη μέγιστη ακμή της την περίοδο της αρχαιότητας βρέθηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. Η Άμφισσα αποτέλεσε μεγάλη πόλη-κράτος και ήταν πρωτεύουσα των Εσπερίων ή Οζολών Λοκρών.
Κατά τη διάρκεια της βυζαντινής χιλιετίας, για την οποία το μοναδικό ιστορικό τεκμήριο για την ιστορία της Άμφισσας αποτελεί το «Χρονικό του Γαλαξειδίου» του Ιερομόναχου Ευθύμιου, η πόλη αρχικά ερημώθηκε από την επιδρομή Βουλγάρων στα τέλη του 10ου αιώνα και στη συνέχεια – κατά την επικρατέστερη εκδοχή – εποικίστηκε από Δαλματούς. Την περίοδο εκείνη είναι που αποκτά την ονομασία Σάλωνα για την οποία υπάρχουν, επίσης, δύο εκδοχές: είτε πρόκειται για παραφθορά της λέξης Σαλονίκη (Θεσσαλονίκη) και δόθηκε στην Άμφισσα από τον Φράγκο βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο Μομφερρατικό, ο οποίος την κατέλαβε, είτε – κατά την ευρύτερα αποδεκτή εκδοχή – προέρχεται από τη λέξη σάλος που σημαίνει τράνταγμα, εξαιτίας των πολλών σεισμών που συνέβαιναν στην περιοχή.
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η Άμφισσα βρέθηκε υπό την κατοχή κατά σειρά των Φράγκων (που ίδρυσαν την Βαρωνία των Σαλώνων), των Καταλανών και τελικά των Τούρκων.
Ο ρόλος της Άμφισσας στην επανάσταση του 1821
Την ενδοξότερη περίοδο της ιστορίας της η Άμφισσα την γνώρισε κατά την περίοδο της επανάστασης του 1821. Ήταν η πρώτη πόλη της Ρούμελης που επαναστάτησε δύο ημέρες μετά τις 25 Μαρτίου, όταν ο Πανουργιάς, ο Μανίκας και ο Τράκας με τα παλληκάρια τους κατέλαβαν την πόλη και στις 10 Απριλίου άλωσαν το Κάστρο των Σαλώνων.
Μετά την απελευθέρωση, τα Σάλωνα έγιναν η πρωτεύουσα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας με την ίδρυση του Αρείου Πάγου των Σαλώνων, όπου ψηφίστηκε το Σύνταγμα της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδας.
Το 1833 τα Σάλωνα μετονομάζονται εκ νέου σε Άμφισσα με την πόλη να προοδεύει και τους κατοίκους να γκρεμίζουν τα κτίρια της οθωμανικής περιόδου, ανάμεσά τους και έξι τζαμιά.
Στη σύγχρονη ιστορία της, η Άμφισσα δοκιμάστηκε στα χρόνια της Κατοχής τόσο από τους Ιταλούς όσο και από τους Γερμανούς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ενώ σημαντικές ήταν οι απώλειες και την αιματοβαμμένη περίοδο του εμφυλίου.