Αγιά

Η Αγιά στο νομό Ρεθύμνου είναι ένα χωριό, 35 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά από το Ρέθυμνο. Στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του όρους Κουλούκωνας και κοντά στον κεντρικό επαρχιακό δρόμο που συνδέει το Πέραμα με τα Ανώγεια και στη βόρεια όχθη του Γεροπόταμου, το χωριό της Αγιάς είναι χτισμένο σε λοφώδη θέση

Μέχρι το 1940, το χωριό ονομαζόταν Αγυιά και σήμερα μετρά 200 περίπου κατοίκους οι οποίοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, παράγοντας λάδι, σταφίδα, κίτρα, εσπεριδοειδή και ξυλοκάρβουνα.

Για την προέλευση της ονομασίας του χωριού υπάρχουν δυο εκδοχές, με την πρώτη να κάνει λόγο για τη λέξη Αγία της εκκλησίας Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας, που υπάρχει στο χωριό και η δεύτερη, να κάνει λόγο για τη λέξη αγυιά, που σημαίνει κακοτοπιά ή κακοτράχαλο έδαφος. Όσον αφορά τη χρονολογία του οικισμού της Αγιάς, δεν υπάρχουν  πληροφορίες, αλλά είναι σίγουρο ότι υπήρχε πριν το 1578, ημερομηνία κτίσης του ναού του Αγίου Φωτίου που υπάρχει στο χωριό.

Οι παλιότεροι κάτοικοι  στην Αγιά είναι οι Κουράτορες, οι Πλεμμένοι, οι Παπαδογιάννηδες, οι Παπαδάκηδες, οι Καλβιανάκηδες, οι Βάσαλοι, οι Χωνιάκηδες, οι Καλαϊτζάκηδες. Τα επίθετα Κουράτορας και Πλεμμένος δεν είναι κρητικά και ίσως να προέρχονται από την Πελοπόννησο, όπου κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αποίκισαν στην περιοχή. Η πιθανότητα, όμως, της βυζαντινής προέλευσης των επωνύμων θεωρείται και αυτή σοβαρή.

Στο χωριό της Αγιάς ο επισκέπτης μπορεί να δει τις εκκλησίες της Αγίας Αναστασίας, μιας παλιάς εκκλησίας που ανακαινίστηκε το 1878 χωρίς τοιχογραφίες και με ξυλόγλυπτο τέμπλο, του Αγίου Νικολάου, εκκλησίας του 1934, αλλά και τα ξωκλήσια του Αγίου Κωνσταντίνου και του Προφήτη Ηλία.  Η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Φωτίου του Ανίκητου χτίστηκε το 1578 και παλιά λειτουργούσε  ως μοναστήρι. Σήμερα έχει διασωθεί ο ναός, ενώ τα κελιά έχουν γκρεμιστεί.

Δυτικά του χωριού, λέγεται ότι έχει βρεθεί μετά από ανασκαφές μια λάρνακα πιθανόν μινωικής εποχής.