Αξός

Η Αξός είναι ένα ορεινό παραδοσιακό χωριό του νομού Ρεθύμνου, 46 περίπου χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Ρέθυμνο και ανήκει στο Δήμο Μυλοποτάμου. Ο οικισμός που είναι χτισμένος αμφιθεατρικά σε μια πλαγιά, βόρεια του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 510 μέτρων και αριθμεί 250 περίπου κατοίκους, είναι χώρος προορισμού οργανωμένων και μη τουριστών από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα, λόγω της μεγάλης ιστορικής και αρχαιολογικής του αξίας. Η Αρχαία Αξός   (ή Όαξος) ήταν μια από τις εκατό πόλεις-κράτη της αρχαίας Κρήτης που γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της από την υστερομινωική και γεωμετρική έως τη ρωμαϊκή εποχή. Η ευημερία της συνεχίστηκε και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, όταν ήταν έδρα επισκοπής.

Σύμφωνα με την παράδοση, η Αξός τα νεότερα χρόνια καταστράφηκε από τους Ενετούς και οι κάτοικοί της μετακινήθηκαν λίγα χιλιόμετρα ανατολικότερα, ιδρύοντας τα Ανώγεια ή Ξιγκανώγεια.

Λόγω του υψομέτρου και των πηγών του Μυλοπόταμου  που κατεβαίνουν από το βουνό, στην Αξό και στην ευρύτερη περιοχή εντοπίζονται όλα σχεδόν τα βότανα και φυτά της πλούσιας κρητικής χλωρίδας. Κάτω από το χωριό απλώνεται μια μεγάλη κοιλάδα ανάμεσα στον Ψηλορείτη και τα Ταλαία όρη, γεμάτη από περιβόλια, ελαιώνες, αμπέλια, μποστάνια και διάφορα δέντρα, όπως πορτοκαλιές, μανταρινιές, καρυδιές, κερασιές, μουρνιές, μπουρνελιές, απιδιές, μηλιές, ροδιές, συκιές, χαρουπιές, πλατάνους και πρίνους.

Στην Αξό, εκτός από το υπέροχο φυσικό τοπίο και τη μεγάλη ιστορία που κουβαλά ο τόπος, ο επισκέπτης θα βρει πάνω από 10 πηγές με τρεχούμενο νερό όλο το χρόνο, με αυτή που δεσπόζει να βρίσκεται  στο κέντρο του χωριού. Από τα στόματα τριών λιονταριών τρέχει δροσερό νερό το καλοκαίρι και ζεστό το χειμώνα. Η πηγή αυτή μαζί με τη σκιά που προσφέρει ο πλάτανος, αποτελούν μαγνήτη για κάθε χωριανό ή οποιοδήποτε περαστικό όλο το καλοκαίρι, ιδίως μετά τη βόλτα στα γραφικά πλακόστρωτα στενά του οικισμού. Στο χωριό, μέσα και τριγύρω απ’αυτό, υπάρχουν πάνω από 40 εκκλησίες, με τον Άγιο Αθανάσιο Πατελάρο τον Αξικό να κλέβει την παράσταση λόγω ονομασίας και μαγευτικής θέας.  Άλλες εκκλησίες είναι το Μετέωρο της Αξού με το Ναό Πέτρου και Παύλου, η Αγία Παρασκευή  (του 14^ου αιώνα), η Αγία Ειρήνη (14^ου αι.), ο Άγιος Ιωάννης (14^ου αι. με σπάνιες τοιχογραφίες), ο Άγιος Γεώργιος (14^ου αι.), ο Τίμιος Σταυρός (16ου αι. με ένα εξαιρετικό τέμπλο), ο Μιχαήλ Αρχάγγελος (14^ου αι.), η Παναγία η Καβουσιανή (14^ου αιώνα), ο νεόκτιστος Ναός του Αγίου Αθανασίου, κ. ά.

Οι κάτοικοι στην Αξό ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, μικροεμπόριο και τα τελευταία χρόνια και με τον τουρισμό. Στο χωριό λειτουργεί νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, ενώ υπάρχουν φούρνος, κρεοπωλείο, mini markets, τουριστικά καταστήματα, ταβέρνες και παραδοσιακά καφενεία, και ξενοδοχειακά καταλύματα με έμφαση στον αγροτουρισμό. Αξιόλογη είναι και η δράση του Πολιτιστικού Συλλόγου Αξού– Λιβάδας.