Βιράν Επισκοπή

Η Βιράν Επισκοπή είναι ένα χωριό στο νομό Ρεθύμνου, στην παλιά εθνική οδό Ρεθύμνου – Ηρακλείου και 14 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά του Ρεθύμνου.

Η ονομασία του χωριού ως Βιράν Επισκοπή προέρχεται από την τούρκικη λέξη βιράν που σημαίνει ερείπιο και σύμφωνα με τον Ιταλό ερευνητή Gerola, μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς, ξαναϊδρύθηκαν οι παλιές βυζαντινές επισκοπές, ορισμένες από τις οποίες άλλαξαν έδρα. Τότε η πρώτη επισκοπή Α(γ)ρίου εγκαταστάθηκε στη θέση αυτή και ιδρύθηκε το χωριό. Μια άλλη εκδοχή για την ονομασία είναι ότι προέρχεται από την λατινική λέξη VIRUS που σημαίνει έρημη και την ελληνική λέξη επισκοπή.

Ο επισκοπικός ναός ήταν πιθανόν η τρίκλιτη εκκλησία της Αγίας Ειρήνης που σήμερα είναι σε ερειπιώδη κατάσταση, ή ο ναός του Αγίου Δημητρίου που βρίσκεται 1 περίπου χιλιόμετρο νοτιοδυτικά του χωριού, στο δρόμο προς Λούτρα. Η Αγία Ειρήνη ανακαλύφθηκε κατά την ανασκαφή που έγινε από τον καθηγητή Καλοκύρη τα μέσα της δεκαετίας του 1960.

Το παλιό χωριό ήταν εκεί που βρίσκεται ο σημερινός οικισμός της πάνω Βιράν Επισκοπής.

Επί Ενετοκρατίας, ολόκληρο το χωριό περιτιχείζονταν από τοίχο και είχε μια κεντρική πύλη εισόδου, ενώ μέρος αυτού του τοίχου σώζεται μέχρι και σήμερα.