Κάτω Πόρος

O Κάτω Πόρος στο νομό Ρεθύμνου  είναι ένα χωριό βρίσκεται 25 περίπου νοτιοδυτικά χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο στη βορειοανατολική πλαγιά του βουνού Αζώνα, κοντά στην Αργυρούπολη.

Χτισμένος σε υψόμετρο 260 μέτρων με 60 περίπου μόνιμους κατοίκους, ο Κάτω Πόρος πήρε το όνομά του από το δύσβατο μέρος της διέλευσης των ποταμών και τους πόρους των ανοιγμάτων που οδηγούν στα Κολλητά Φαράγγια, αλλά και στο χαμήλωμα (Πόρος) των δυο βουνών.

Το κατάφυτο χωριό μέσα στο πράσινο, τις πηγές και τα φυτά όπως ο δίκταμος ή έρωντας-ατίταμος, αναφέρεται από την εποχή της ενετοκρατίας. Πρώτος οικιστής ήταν ο Σφακιανός Χαντουμογιάννης, γνωστός χαΐνης της περιοχής. Επί Τουρκοκρατίας στην περιοχή έγιναν φονικές μάχες, που είχαν ως συνέπεια την ερήμωση οικισμών και σφαγή κατοίκων (αναφέρονται παρακάτω), ενώ στο χωριό δεν έμεναν Τούρκοι.

Από τις εκκλησίες του χωριού αυτή που ξεχωρίζει είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, μια παλιά αγιογραφημένη βυζαντινή εκκλησία του 11^ου αιώνα. Τη σημερινή της μορφή την πήρε το 1926, ενώ κατά τον πυρπολισμό της διασώθηκε η εικόνα της, καμένη στο δεξιό μέρος. Επίσης άλλες εκκλησίες στον Κάτω Πόρο είναι η Ζωοδόχος Πηγή, η Παναγία η Ρημαγμένη και ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου στο Διχαλοπόταμο.

Κοντά στην περιοχή, υπάρχουν οι ερειπωμένοι οικισμοί Νησί, Χριστοχώρι και Αρτός  Στην Αρτό, ανάμεσα στα χωριά Ζουρίδι, Άγιος Κωνσταντίνος  και Κάτω Πόρος  σώζονται τα λείψανα του παλιού ηρωικού χωριού που υπήρχε μέχρι το 1647 και αντιμετώπισε την οργή των Τούρκων για τη σθεναρή του αντίσταση. Το Νησί ήταν βυζαντινός οικισμός που εμφανιζόταν σε απογραφές μέχρι το 1950 και ήταν οχυρό χωριό, το οποίο στην επανάσταση του Λέοντα Καλλέργη το 1341, το είχαν καταλάβει οι επαναστάτες. Το Χριστοχώρι κοντά σε Κάτω Πόρο και Ζουρίδι, κατοικήθηκε γύρω στον 13^ο-15^ο αιώνα και πιθανότατα καταστράφηκε το 1647 επίσης κατά την εισβολή του Χουσεΐν πασά στην Αρτό, ενώ όσοι κάτοικοι σώθηκαν ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στο Ζουρίδι.