Ημεροβίγλι
Στο πιο ψηλό σημείο της καλντέρας στέκει από τα χρόνια του Βυζαντίου το Ημεροβίγλι, ένα από τα πιο εντυπωσιακά χωριά της Σαντορίνης. Υπολογίζεται πως ο πρώιμος οικισμός, ο Σκάρος, κατασκευάστηκε το 1207 από τον Ενετό Ιάκωβο Βαρότση, στον οποίο παραχωρήθηκε η Σαντορίνη μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Ο σύγχρονος οικισμός ατενίζει το εντυπωσιακό ηφαίστειο από ύψος περίπου 300 μέτρων από την θάλασσα και βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα βορειοδυτικά των Φηρών, στον δρόμο προς την Οία. Εκτός από τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο, το χωριό ενώνεται με την πρωτεύουσα της Σαντορίνης και με μονοπάτι, που προσφέρει απέραντη θέα στο μοναδικό ηφαιστειακό τοπίο.
Καθώς πρόκειται για ανακηρυγμένο παραδοσιακό οικισμό, το ύφος των κτηρίων του διατηρείται αναλλοίωτο, με έμφαση στην κυκλαδίτικη και ειδικά την θηραϊκή αρχιτεκτονική. Σήμερα το Ημεροβίγλι αποτελεί ένα από τα πιο ανεπτυγμένα τουριστικά σημεία της Σαντορίνης, με υψηλού επιπέδου ξενοδοχεία, εστιατόρια και άλλα καταστήματα, που υποδέχονται κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες από τα πέρατα του κόσμου. Συνδέεται καθημερινά με τα υπόλοιπα χωριά με την δημοτική συγκοινωνία, ενώ καθώς βρίσκεται στο μέσον περίπου του νησιού, αποτελεί ιδανικό σημείο «αφετηρίας» για να γνωρίσει κανείς ολόκληρη την Σαντορίνη.
Το όνομα Ημεροβίγλι είναι σύνθετο και προέρχεται από τις λέξεις «ημέρα» και «βίγλα» (από το λατινικό ρήμα vigilare, που σημαίνει «κάνω σκοπός»). Αν και είναι πολύ πιθανό η ονομασία αυτή να αναφέρεται στην ύπαρξη σκοπιάς στην περιοχή κατά την Ενετοκρατία, ίσως κάποιου πύργου που είχε ως σκοπό να προειδοποιεί τους κατοίκους για την απειλή πειρατών, εν τούτοις κάτι τέτοιο δεν έχει προς το παρόν επιβεβαιωθεί από αντίστοιχες αρχαιολογικές ανακαλύψεις.
Η θέα του ηλιοβασιλέματος από το Ημεροβίγλι είναι μοναδική και πολλοί προτείνουν το χωριό για ρομαντικές διακοπές: Ο ήλιος βυθίζεται στην θάλασσα πίσω από τα νησάκια του ηφαιστείου, την Παλιά και την Νέα Καμμένη, στο βάθος φαίνεται η Θηρασιά, ενώ δεξιά κι αριστερά απλώνεται η καλντέρα, με τα ολόλευκα σπιτάκια «κρεμασμένα» στον γκρεμό… Αξίζει επίσης οι επισκέπτες, εκτός από την βόλτα στην κόψη του γκρεμού με τα υπόσκαφα, να περπατήσουν στον ιδιότυπο «λαβύρινθο» που σχηματίζουν ελικοειδή, στενά δρομάκια, σκάλες, ανηφόρες και κατηφόρες στο χωριό, με τα πανέμορφα σύγχρονα σπίτια αλλά και τα ερείπια παλιών αρχοντικών. Το Ημεροβίγλι άλλωστε δέχθηκε αρκετές φορές πλήγμα από τον Εγκέλαδο και το ηφαίστειο: Αρχικά η έκρηξη του ηφαιστείου Κολούμπο ήταν η αιτία εγκατάλειψης του Σκάρου, ενώ σοβαρές ζημιές υπέστη το χωριό και από τον σεισμό του 1956. Το γεγονός όμως δεν εμπόδισε την οικιστική ανάπτυξη του οικισμού τα κατοπινά χρόνια, καθώς η πλειοψηφία των κτηρίων σήμερα έχει αναστηλωθεί βάσει σύγχρονων κριτηρίων ασφαλείας.
Το Κάστρο του Σκάρου
Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα αξιοθέατα στο Ημεροβίγλι έχει το Κάστρο του Σκάρου, το παλιό Καστέλι του χωριού, που είναι γνωστό και ως Επάνω Κάστρο ή Ρόκα. Ήταν ένα από τα πέντε καστέλια της μεσαιωνικής Σαντορίνης και μάλιστα επί αρκετούς αιώνες ήταν η πρωτεύουσα του νησιού, ενώ οι κάτοικοί του αναφέρονταν ως Καστρινοί. Χτισμένο πάνω σε έναν ψηλό βράχο, στον οποίο φτάνει κανείς ακολουθώντας το παλιό μονοπάτι, ήταν κατά την ακμή του στην Ενετοκρατία το σπουδαιότερο από τα πέντε κάστρα που χτίστηκαν τότε υπό την ιδιαίτερη αυτή μορφή: Τα σπίτια ήταν το ένα δίπλα στο άλλο, με πόρτες και παράθυρα μόνο προς το εσωτερικό του καστελίου, έτσι ώστε οι εξωτερικοί τους τοίχοι να αποτελούν και το οχυρωματικό τείχος του κάστρου. Υπολογίζεται πως δημιουργήθηκε το 1207 από τον πρώτο Ενετό κυρίαρχο του νησιού, ενώ υπέστη σημαντικές καταστροφές το 1650, κατά την έκρηξη του ηφαιστείου Κολούμπο και εγκαταλείφθηκε οριστικά το 1817, μετά από ισχυρό σεισμό. Σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δει τα ερείπια των παραδοσιακών κτηρίων, των κατοικιών και των εκκλησιών, όπως και τα απομεινάρια της παλιάς, κινητής ξύλινης γέφυρας που ανοιγόκλεινε στην είσοδο του κάστρου.
Διαβάστε αναλυτικές πληροφορίες για το Κάστρο του Σκάρου εδώ
Οι εκκλησίες στο Ημεροβίγλι
Πανέμορφα ξωκλήσια στολίζουν το χωριό, άλλα ανάμεσα στα ολόλευκα σπίτια, κι άλλα χτισμένα στα βράχια της καλντέρας. Η Παναγία Θεοσκέπαστη είναι χτισμένη στο μπροστά μέρος του Σκάρου, στην άκρη του βράχου. Το ολόλευκο εκκλησάκι, που έχει απέραντη θέα στο ηφαίστειο, είναι άλλωστε γνωστό και από το ομώνυμο διήγημα του συγγραφέα Ηλία Βενέζη. Στο μονοπάτι που οδηγεί στον Σκάρο, βρίσκεται και το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Αποκεφαλιστή, γνωστό και ως «Αη Γιάννης Κατηφόρης», που γιορτάζει στις 29 Αυγούστου. Εντυπωσιακή είναι και η Παναγία η Μαλτέζα, μέσα στον οικισμό, που ονομάστηκε έτσι γιατί η εικόνα της βρέθηκε στη Μάλτα. Το παλιό οικοδόμημα, του 19ου αιώνα, καταστράφηκε από τον σεισμό του 1956 και στη θέση του κατασκευάστηκε νέος ναός, με εντυπωσιακό πέτρινο καμπαναριό. Κοντά στο χωριό βρίσκεται άλλωστε και η γυναικεία Μονή του Αγίου Νικολάου, που ιδρύθηκε το 1651 και φιλοξενεί μια περίφημη βυζαντινή εικόνα.
