Καλντέρα
Η καλντέρα της Σαντορίνης είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά θεάματα της φύσης σε όλο τον κόσμο. Έχει αποτυπωθεί στα φωτογραφικά κλικ εκατομμυρίων ανθρώπων από ολόκληρη τη Γη και έχει προκαλέσει των θαυμασμό όσων έτυχαν εκεί και την είδαν να βάφεται στα χρώματα του ηλιοβασιλέματος, την ώρα που ο ήλιος βυθίζεται πέρα μακριά στην θάλασσα.
Δημιουργήθηκε περίπου 3.600 χρόνια πριν, όταν το ηφαίστειο της Σαντορίνης έδωσε μια από τις μεγαλύτερες εκρήξεις στα χρονικά, δηλαδή περί το 1613 π.Χ. σύμφωνα με την τελευταία ραδιοχρονολόγηση. Έκτοτε διατηρεί περίπου το ίδιο σχήμα, αν και οι κατοπινές εκρήξεις και σεισμικές δονήσεις προκάλεσαν την υποχώρηση κάποιων από τα πιο σαθρά της εδάφη.
Στο χείλος της καλντέρας είναι χτισμένα σήμερα αρκετά από τα χωριά της Σαντορίνης, όπως η πρωτεύουσα του νησιού, τα Φηρά, η Οία και το Ημεροβίγλι. Στους πρόποδές της βρίσκονται εντυπωσιακές ηφαιστειακές παραλίες, αλλά και τα λιμάνια της Σαντορίνης, ο Αθηνιός, όπου δένουν τα πλοία σήμερα, ο Γιαλός από όπου ξεκινά το τελεφερίκ για τα Φηρά και το Αμμούδι, κάτω από την Οία, όπου μπορεί κανείς να πάρει το καραβάκι για την Θηρασιά, ή να κολυμπήσει. Νοτιότερα, κάτω από το Μεγαλοχώρι βρίσκονται δύο παραλίες με θερμά νερά, η Πλάκα και τα Θέρμη με το γραφικό εκκλησάκι του Χριστού, ενώ ακόμα πιο νότια, στο Ακρωτήρι μπορεί κανείς να θαυμάσει μια εντελώς διαφορετική οπτική του μεγαλόπρεπου, κοκκινωπού γκρεμού.
Κυριολεκτικά, «καλδέρα» ή «καλντέρα» σημαίνει «καζάνι» και είναι ισπανική λέξη. Η επιστήμη της Γεωλογίας όμως την χρησιμοποιεί διεθνώς για να αναφερθεί στην εδαφική κοιλότητα που σχηματίζεται όταν υποχωρεί το τμήμα ενός ηφαιστειακού κώνου ή όταν διαβρώνονται τα εσωτερικά τοιχώματά του. Η καλντέρα της Σαντορίνης θεωρείται μια από τις πιο χαρακτηριστικές, καθώς προέκυψε όταν, κατά την λεγόμενη Μινωική Έκρηξη το 1613 π.Χ., η τότε ενιαία νήσος Στρογγύλη βυθίστηκε κατά μεγάλο μέρος της, δημιουργώντας αυτό που σήμερα λέμε το νησί της Σαντορίνης, την Θηρασιά και το Ασπρονήσι – τα τρία νησιά που αποτελούν ουσιαστικά και την περίμετρό της. Στις μέρες μας στο κέντρο της καλντέρας της Σαντορίνης υπάρχουν δύο μικρά ηφαιστειογενή νησιά, η Παλαιά και η Νέα Καμένη, που δημιουργήθηκαν από τις κατοπινές εκρήξεις του ηφαιστείου – πρόκειται δηλαδή για νησιά από ψυγμένη ηφαιστειακή λάβα.
Η διάμετρος της καλντέρας της Σαντορίνης φθάνει τα 16 χιλιόμετρα, ενώ το πιο ψηλό της σημείο βρίσκεται στο Ημεροβίγλι και είναι τα 330 μέτρα υψόμετρο. Η πιο «αυθεντική» της μορφή σήμερα, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι στην Θηρασιά, καθώς η τουριστική ανάπτυξη της Σαντορίνης και οι οικιστική δραστηριότητα έχουν επέμβει αρκετά στο τοπίο. Στην καλντέρα της Θηρασιάς όμως, ειδικά στο ακρωτήρι της Τρυπητής, καθένας μπορεί να θαυμάσει έναν από τους πιο εντυπωσιακούς σχηματισμούς των ηφαιστειογενών της πετρωμάτων, ένα σημείο που μοιάζει σαν η λάβα να έχει παγώσει την στιγμή που καλύπτει τα πετρώματα.
Σήμερα η καλντέρα της Σαντορίνης είναι ένα από τα σημεία της Ελλάδας με την μεγαλύτερη αξία. Στο χείλος της είναι χτισμένα τα πιο πολυτελή ξενοδοχεία, τα περισσότερα υπόσκαφα, σεβόμενα την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και φιλοξενούν κάθε χρόνο τους πιο εκλεκτούς καλεσμένους. Στην Οία το πιο εντυπωσιακό θέαμα τόσο της καλντέρας όσο και του ηλιοβασιλέματος, το αντικρίζει κανείς από το παλιό Καστέλι του Αγίου Νικολάου, που ήταν χτισμένο εξολοκλήρου στο γκρεμό, όμως μεγάλο τμήμα του κατέρρευσε κατά τον σεισμό του 1956. Η διαδρομή από εκεί ως το Ημεροβίγλι και τα Φηρά, που μπορεί να διανυθεί και πεζή, είναι εκπληκτική και δίνει στον επισκέπτη να καταλάβει το μεγαλείο του φυσικού φαινομένου που συνέβη πριν από 3.500 χρόνια, κι όμως βλέπει μπροστά του τα αποτελέσματα. Η θέα από το Ακρωτήρι, ακόμα και από τον Φάρο του Ακρωτηρίου πάντως είναι τόσο ξεχωριστή, που αξίζει κανείς να την θαυμάσει, μόνο και μόνο για να μπορέσει να έχει την ολοκληρωμένη εικόνα.
Με σκάφος στην καλντέρα
Η πιο χαρακτηριστική διαδρομή με σκάφος στην καλντέρα είναι από το Αμμούδι, το μικρό λιμανάκι κάτω από την Οία, ως το Ακρωτήρι – και αντίστροφα, φυσικά. Αρχικά συναντά κανείς το βράχο του Άη Νικόλα με το ομώνυμο ξωκλήσι, ενώ ακολουθεί η Αρμένη και το εκκλησάκι των Αγίων Επτά Παίδων. Στην συνέχεια και πριν το Ημεροβίγλι βρίσκεται η Μουζακιά, ενώ περνώντας κάτω από το Καστέλι του Σκάρου, την παλιά πρωτεύουσα του νησιού, μέσα από το σκάφος ο ταξιδιώτης μπορεί να δει το ξωκλήσι της Θεοσκέπαστης, να αγναντεύει από ψηλά την καλντέρα. Ακολουθεί ο Γιαλός των Φηρών, από όπου ξεκινά το τελεφερίκ για την πόλη, ενώ αμέσως μετά το παλιό λιμάνι και μέχρι τον Αθηνιό, το σύγχρονο λιμάνι της Σαντορίνης, βρίσκονται τα ερείπια των παλιών ορυχείων του νησιού, από όπου εξαγόταν θηραϊκή γη και ελαφρόπετρα. Κατόπιν βρίσκονται οι δύο παραλίες της καλντέρας της Σαντορίνης με τα ιαματικά λουτρά, η Πλάκα και τα Θέρμα, ενώ τέλος, ο όρμος του Μπάλου, με τις δυο του εκκλησίες, τον Άγιο Νικόλαο στη θάλασσα και την Παναγία ψηλά στο βράχο, «υποδέχεται» τους ταξιδιώτες στο Ακρωτήρι.
Εντυπωσιακότατη φυσικά είναι η θέα της καλντέρας από το ηφαίστειο, την Παλαιά και την Νέα Καμένη, αλλά και από την διαδρομή από και προς τα δυο νησιά, ενώ τέλος, πανοραμική θέα της καλντέρας της Σαντορίνης έχουν οι επισκέπτες της Θηρασιάς, τόσο από τον Μανωλά, την πρωτεύουσα του νησιού, όσο και από το παλιό λιμάνι του Κόρφου.
Η «Χαμένη Ατλαντίδα»
Το μυστήριο που κρύβει το ηφαίστειο, η καλντέρα και ολόκληρη η ταραχώδης ιστορία της Σαντορίνης οδήγησε πολλούς απλούς αναγνώστες αλλά και επιστήμονες, στο συμπέρασμα πως η Σαντορίνη ήταν η Χαμένη Ατλαντίδα, η ιδανική πολιτεία που αναφέρει στο έργο του ο αρχαίος φιλόσοφος Πλάτωνας και η οποία βυθίστηκε ολοκληρωτικά χωρίς να αφήσει πίσω της κανένα ίχνος. Πού αλλού θα μπορούσε να οφείλεται μια τόσο τελειωτική καταστροφή, αν όχι στην δύναμη της έκρηξης ενός ηφαιστείου; Και, επομένως, ποιο ηφαίστειο στον ελλαδικό χώρο, ξέρουμε πως μπορεί να δώσει τέτοιου είδους εκρήξεις; Της Σαντορίνης, φυσικά! Αυτή ήταν περίπου η σκέψη όσων ασχολήθηκαν με το θέμα και καθώς η βύθιση και εξαφάνιση μεγάλου τμήματος του νησιού έχει όντως συμβεί στο παρελθόν, κατά την έκρηξη του 1613π.Χ. όταν βυθίστηκε μεγάλο μέρος της Στρογγύλης και δημιουργήθηκε η καλντέρα, φαίνεται περίπου ως «λογικό συμπέρασμα», η Χαμένη Ατλαντίδα να ταυτιστεί με την Σαντορίνη.
Όντως πολλές επιστημονικές ομάδες, μεταξύ των οποίων και εκείνη του διάσημου δύτη Ζακ Υβ Κουστώ, επισκέφθηκαν την Σαντορίνη και επιχείρησαν να αναζητήσουν ίχνη της βυθισμένης πολιτείας γύρω από το ηφαίστειο. Οι έρευνες ήταν όλες άκαρπες, ενώ μόλις το 2003, το Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) διαπίστωσε ότι ακόμα και αν υπάρχει ιστορική αλήθεια στη συσχέτιση Σαντορίνης-Ατλαντίδας, τότε τα στοιχεία έχουν για πάντα χαθεί κάτω από τις τεράστιου πάχους ηφαιστειακές προσχώσεις.