Ηράκλειο
Το Ηράκλειο συναντάται στη μέση της βόρειας ακτογραμμής του νησιού, ανάμεσα στους νομούς Ρεθύμνου και Λασιθίου. Αποτελεί την τέταρτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη της χώρας και βρίσκεται στο μεγαλύτερο και πιο πυκνοκατοικημένο νομό της «λεβεντογέννας» Κρήτης.
Όντας η μεγαλύτερη πόλη και πρωτεύουσα του νησιού (με συνολική έκταση περίπου 120 τετραγωνικών χιλιομέτρων), οι μόνιμοι κάτοικοί της ξεπερνούν τους 150.000 και οι θαυμαστές της αυξάνονται με γεωμετρικούς ρυθμούς, καθότι εκεί στεγάζονται κάθε είδους υπηρεσίες και μερικοί από τους μεγαλύτερους επιστημονικούς οργανισμούς της Ελλάδας (Πανεπιστήμιο Κρήτης, ΤΕΙ Κρήτης, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών).
Το Ηράκλειο αποτελεί επίσης το εμπορικό κέντρο της Κρήτης, αφού διαθέτει το μεγαλύτερο λιμάνι και ένα από τα μεγαλύτερα σε κίνηση αεροδρόμια της χώρας μας (Διεθνές Αεροδρόμιο «Νίκος Καζαντζάκης»). Έχει έντονη νυχτερινή ζωή και το καλοκαίρι κατακλύζεται από εκατομμύρια τουρίστες.
Αποτελώντας μια σύγχρονη μεσογειακή πόλη, το Ηράκλειο σφύζει από ζωή χειμώνα-καλοκαίρι. Οι χιλιάδες νέοι που φοιτούν εδώ, τα παραθαλάσσια τουριστικά θέρετρα του Βορρά και του Νότου, οι πολλές αμμουδερές, βοτσαλωτές κι ενίοτε εξωτικές παραλίες, που υπόσχονται ατελείωτα ξέγνοιαστα καλοκαίρια, αλλά και τα διάφορα γραφικά και παραδοσιακά χωριά της ενδοχώρας με τους ντόπιους που συντηρούν και αναβιώνουν την κρητική παράδοση, συνθέτουν τη γενική εικόνα του νομού Ηρακλείου.
Την σημερινή ονομασία του το Ηράκλειο την απέκτησε μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους το 1898, ενώ οι πρώτες αναφορές για την πόλη χρονολογούνται κατά τη μεταμινωική εποχή, όταν ακόμα αποτελούσε ένα μικρό επίνειο της Κνωσσού.
Επί Βυζαντίου η πόλη φέρει την ονομασία «Κάστρο», ενώ με τις αραβικές επιδρομές μετατρέπεται σε ορμητήριο των Αράβων, οι οποίοι και την οχυρώνουν με πολύ ψηλά τείχη (εξ ου και το μεταγενέστερο τοπωνύμιο Χάνδακας). Με την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά, η πόλη αναπτύσσεται, ενώ επί Ενετοκρατίας (1217), μετονομάζεται σε Candia κι εκεί, στεγάζεται το διοικητικό κι εμπορικό κέντρο των Ενετών.
Ταυτόχρονα εξελίσσεται σε σημαντικό πνευματικό και οικονομικό κέντρο του νησιού, αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδας. Έπειτα από μια πολιορκία 20 ετών, το 1669, το Ηράκλειο από τους Βενετούς τελικά περνάει στα χέρια των Τούρκων, οπότε κι η πόλη ζει μια σειρά δομικών παρεμβάσεων, «μελανά» ιστορικά σημάδια που είναι ορατά μέχρι και σήμερα στους επισκέπτες της. Στα μέσα του 19ου αιώνα η έδρα της οθωμανικής διοίκησης μεταφέρεται στα Χανιά, και κατά συνέπεια οι χρονολογίες που ακολουθούν (1898-1913), δίνουν άλλο αέρα στη σημερινή πρωτεύουσα της Κρήτης.
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (1922), οι τελευταίοι μουσουλμάνοι της Κρήτης εγκαταλείπουν το νησί και στη θέση τους έρχονται πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Ήδη από τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Ηράκλειο συνιστά ένα αναπτυσσόμενο αστικό κέντρο, ενώ κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης (1941) καταστρέφεται ένα μεγάλο μέρος του κεντρικού ιστού της πόλης του.
Σήμερα το Ηράκλειο συνιστά μια πληγωμένη και αρκετά παρεξηγημένη περιοχή. Από πολλούς ταξιδιώτες θεωρείται μία «μικρογραφία της Αθήνας», αλλά με νησιωτική ψυχή, και πιστεύεται ότι δεν έχει καμία γραφικότητα σε σχέση με τις υπόλοιπες μεγάλες πόλεις του νησιού. Κάτω από την επιφάνεια του θεαθήναι και της άναρχης αισθητικής δίχως ίχνος πράσινου όμως, η τσιμεντένια αυτή μεγαλούπολη διαθέτει μια επιβλητική «προίκα», που «αποκαλύπτεται» σε εκείνους που θα θελήσουν να την περπατήσουν.
Η πόλη που γέννησε το Νίκο Καζαντζάκη και τον El Greco, γαλούχησε τον Μάνο Χατζιδάκι, φιλοξένησε τον Ελύτη, κι έχει αναθρέψει γενιές και γενιές, καλωσορίζει από τον 16ο αιώνα τους ταξιδευτές της με το βενετσιάνικο φρούριο-φυλακή του Κούλε, που βρίσκεται στην άκρη του ενετικού λιμανιού Ηρακλείου. Μέσα στο κέντρο της πόλης, οι Ενετοί χώρεσαν όλη την πολιτιστική κληρονομιά τους, μετατρέποντας κτίρια και πεζόδρομους του Ηρακλείου σε αθάνατα μνημεία.
Βαδίζοντας ο επισκέπτης σε διαμορφωμένα μονοπάτια, παρατηρεί την πόλη και μετρά πύλες: Καινούρια Πόρτα (Πύλη Ιησού), Πύλη Αγίου Γεωργίου, Πύλη Βιττούρι ή Βίγλα, Πύλη Βηθλεέμ, Πύλη Σαμπιονάρα. Ακολουθώντας τα ενετικά μονοπάτια της, ο περιηγητής θα διαπιστώσει πολύ σύντομα ότι πρόκειται για μια καλά οργανωμένη πρωτεύουσα, που διαθέτει αρχαιολογικούς χώρους με παγκόσμιο ενδιαφέρον και Μουσεία-κοσμήματα (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, και άλλα), τα οποία σε συνδυασμό με την έντονη κρητική παράδοση, συνθέτουν ένα αξέχαστο πολιτισμικό μωσαϊκό εμπειριών.
Το καλοκαίρι από την άλλη, διοργανώνονται στο Ηράκλειο διάφορα φεστιβάλ μουσικής και χορού εντός ή εκτός των τειχών της πόλης (Κηποθέατρο Νίκος Καζαντζάκης, Μέγαρο Φυτάκη, και αλλού).
Από τα ενετικά νεώρια και την πολυσύχναστη οδό 25ης Αυγούστου με τα νεοκλασικά του 19ου αιώνα, όλοι οι δρόμοι καθοδηγούν τον επισκέπτη στην πλατεία Λιονταριών (ή πλατεία Βενιζέλου) με το φημισμένο σιντριβάνι, το οποίο αποτελούσε τμήμα ενός εντυπωσιακού υδραγωγείου που μετέφερε νερό από τις πλαγιές του όρους Γιούχτα. Σήμερα συνιστά σημείο αναφοράς για τους ντόπιους, ενώ όσοι πρωτοφτάνουν στην περιοχή, σπεύδουν εκεί για την «εθιμοτυπική» μπουγάτσα ή ένα γύρο σουβλάκι μπροστά από την κρήνη Μοροζίνι. Στη πλατεία αυτή δεσπόζει και το ενετικό μέγαρο της Λότζιας με τις εντυπωσιακές καμάρες κι η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, προτού καταλήξει στο Mεϊντάνι.
Κοντά τους, συναντάται ο μεγαλόπρεπος Άγιος Τίτος, που φρόντισε για πολλά χρόνια την πίστη χριστιανών και μουσουλμάνων, ενώ γύρω από την πλατεία του, σήμερα υπάρχουν τα αγαπημένα ρακάδικα των ντόπιων. Η Παλιά Αγορά με τα μαχαιράδικα και τα μυρωδάτα ιστορικά καφενεία της, η περίτεχνη κρήνη Μπέμπο, το τουρκικό σεμπίλι, η οδός 1866, η Βασιλική Αγίου Μάρκου (και νυν Δημοτική Πινακοθήκη Ηρακλείου), ο Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Μηνά και το Μουσείο Αγίας Αικατερίνης (με την εξαιρετική βυζαντινή συλλογή και διάφορες εικόνες από σπουδαίους Κρήτες ζωγράφους), η Χανιόπορτα, (η αλλοτινή πύλη-έξοδος προς τα Χανιά), και ο πιο εμβληματικός προμαχώνας απ’ όλους (Προμαχώνας Μαρτινέγκο) με τον τάφο Καζαντζάκη, είναι μερικά ακόμη από τα αξιοθέατα πολιτισμού του Ηρακλείου, που προ(σ)καλούν τον περιηγητή σ’ ένα ασύλληπτο σεργιάνι στην Ιστορία του τόπου. Με άλλα λόγια, ότι λείπει από καρτ-ποσταλική ομορφιά στην πόλη, αναπληρώνεται με τη «ζωντάνια» των μνημείων της.
To Ηράκλειο είναι γεμάτο αντιθέσεις, (δίπλα από τις σύγχρονες πολυκατοικίες, υπάρχουν μικρές γειτονιές που μοιάζουν με πολύχρωμα χωριά, πλάι στα ρακάδικα του κέντρου, ανοίγουν βραβευμένα εστιατόρια, κι οι πολύβουες οδοί αποτοξινώνονται σε μικρά παρκάκια ή υπαίθριες αγορές μιας άλλης εποχής). Επιπλέον, τις τελευταίες δεκαετίες, η πόλη έχει αφήσει πίσω της κάθε προκατάληψη, γίνεται ολοένα και πιο ελκυστική, αποτελώντας ιδανική βάση για εξορμήσεις προς άλλα σημεία του νησιού.
Διαθέτει αναδομημένο λιμενοβραχίονα, οι περισσότεροι δρόμοι της έχουν πεζοδρομηθεί ενώνοντας μεταξύ τους διάφορα σημαντικά μνημεία πολιτισμού, τα οποία έχουν επίσης αναστηλωθεί. Και τέλος, το Ηράκλειο έχει πάψει προ-πολλού ν’ αποτελεί μια «επαρχιακή» πόλη. Είναι μια πολιτεία πολιτισμική (Θέατρο Ηρακλείου), δραστήρια, πολύ εξωστρεφής και πολυπρόσωπη.
Σ’ αυτό ζουν και δημιουργούν ένα πλήθος σημαντικότατων ταλαντούχων ανθρώπων, οι οποίοι γνωρίζοντας καλά τα όρια και τους ορίζοντές της, την μεταμορφώνουν και την ξανασυστήνουν στους επισκέπτες της και πάλι απ’ την αρχή.
- Μουσείο Φυσικής Ιστορίας
- Cretaquarium
- Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου
- Iστορικό Mουσείο Kρήτης
- Mουσείο Mάχης Kρήτης και Εθνικής Αντίστασης
- Λότζια
- Βασιλική Αγίου Μάρκου
- Μονή Αγίας Αικατερίνης
- Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Μηνά
- Κούλες
- Mεϊντάνι
- Ενετικό Λιμάνι Ηρακλείου
- Ενετικά Νεώρια
- Χανιόπορτα
- Τάφος Καζαντζάκη
- Κηποθέατρο Νίκος Καζαντζάκης
- Τουρκικό Σεμπίλι
- Άγιος Τίτος
- Κρήνη Μοροζίνι
- Κρήνη Μπέμπο
- Πλατεία Λιονταριών
- Οδός 1866
- Οδός 25ης Αυγούστου