Αρχαία Αξός

Η Αρχαία Αξός είναι ένας αρχαιολογικός χώρος στο σημερινό χωριό της Αξού  στο νομό Ρεθύμνου , 45 περίπου χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο. Χτισμένη στoυς πρόποδες του Ψηλορείτη σε διαδοχικά επίπεδα με καλά οχυρωμένη ακρόπολη και με το λιμάνι της Αστάλης (όρμος στο σημερινό Μπαλί) να την ισχυροποιεί εμπορικά, η Αρχαία Αξός ήταν μια από τις εκατό πόλεις-κράτη της αρχαίας Κρήτης που γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της από την υστερομινωική και γεωμετρική έως τη ρωμαϊκή εποχή. Η ευημερία της συνεχίστηκε και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, όταν ήταν έδρα επισκοπής.

Η Αρχαία Αξός πήρε το όνομά της από τον Όαξο, γιο του Θεού Απόλλωνα και της Ακακαλλίδας κόρης ή εγγονής του Μίνωα. Η σπουδαιότητα της πόλης ήρθε στο φως μετά τις ανασκαφές της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής το 1899 που ανέδειξαν υπολείμματα του τείχους της ακρόπολης της Αρχαίας Αξού και του ναού της Αφροδίτης Αστάρτης, του Πρυτανείου αλλά και τάφων. Πέρα από τα αρχιτεκτονήματα, βρέθηκαν επίσης ποικίλα ευρήματα, όπως μινωικά όστρακα, λίθινα αγγεία, επιγραφές, και πολλά ειδώλια που απεικονίζουν γυμνή γυναικεία μορφή, πιθανόν αναφερόμενα σε θεά της γονιμότητας. Στα υπολείμματα κτιρίων από την κλασσική εποχή που εντοπίστηκαν στην περιοχή, είχαν οικοδομηθεί αργότερα βυζαντινές εκκλησίες.

Η Αρχαία Αξός ήταν τόσο πλούσια και ισχυρή, που έκοβε δικά της νομίσματα με απεικονίσεις του Απόλλωνα ή της θεάς Αρτέμιδας, ενώ γενικά έχουν αναγνωριστεί περίπου 40 είδη νομισμάτων. Μάλιστα, στη σημερινή Λιβάδα, 2 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Αξού, έχουν έρθει στο φως υπολείμματα αρχαϊκής εγκατάστασης, γεγονός που υποδηλώνει την έκταση της αρχαίας πόλης.

Ανατολικά της Αξού, στο δρόμο για το Ηράκλειο, σώζονται ερείπια τείχους ύψους 8 μέτρων που εικάζεται ότι είναι μέρος του υδραγωγείου που μετέφερε νερό από την πηγή Σκαφίδια στη δεξαμενή του σημερινού οικισμού, ενώ βρέθηκαν χαραγμένα αποσπάσματα από γραφές πάνω σε πέτρες, πιθανότατα νόμοι της εποχής.