Ηφαίστειο
Δεν υπάρχει στον κόσμο άλλο νησί σαν την Σαντορίνη και την μοναδικότητά της αυτή την οφείλει κυρίως στο ηφαίστειο.
Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά ηφαίστεια παγκοσμίως και προσελκύει το ενδιαφέρον δεκάδων επιστημόνων που επισκέπτονται το νησί μαζί με τους υπόλοιπους τουρίστες για να δουν από κοντά και να το παρατηρήσουν ενδελεχώς. Το ηφαίστειο αυτό άλλωστε, γεννήθηκε μέσα από τη θάλασσα και επηρέασε κατά σημαντικό τρόπο την γεωλογική μορφή όλης της Ανατολικής Μεσογείου – βεβαίως και την ανθρώπινη ζωή και δραστηριότητα στην περιοχή.
Το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι ενεργό και δημιουργήθηκε πριν από εκατομμύρια χρόνια. Ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου (μαζί με τα ηφαίστεια των Μεθάνων, της Μήλου και της Νισύρου) και σχηματίστηκε καθώς η αφρικανική τεκτονική πλάκα βυθίζεται κάτω από την ευρασιατική. Η μεγάλη έκρηξη που σημειώθηκε κατά την Προϊστορική Εποχή και είναι γνωστή ως Μινωική Έκρηξη θεωρείται η μεγαλύτερη στην παγκόσμια ιστορία, μαζί με την έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία, το 1815. Έκτοτε το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη πολλές φορές ανά τους αιώνες, μεταβάλλοντας συνεχώς την εικόνα του νησιού, δημιουργώντας και καταστρέφοντας διάφορα μικρά νησάκια στην περίμετρό του.
Όταν οι ντόπιοι λένε σήμερα ηφαίστειο, εννοούν το μικρό νησάκι της Νέας Καμένης, στο κέντρο σχεδόν της κυκλικής περιμέτρου που σχηματίζεται από την Σαντορίνη, την Θηρασιά και το Ασπρονήσι. Στη Νέα Καμένη άλλωστε μπορεί να δει κανείς ατμίδες να βγάζουν ατμό από τα έγκατα της γης, ενώ μόλις πριν από 60 περίπου χρόνια σχηματίστηκαν τα πιο πρόσφατα εδάφη του, κατά την έκρηξη του 1950. Δίπλα ακριβώς, η Παλαιά Καμένη είναι το νησί που σχηματίστηκε πριν από 2.000 χρόνια περίπου, κατά την έκρηξη του 47 μΧ.
Και τα δύο νησάκια του ηφαιστείου είναι επισκέψιμα και μπορεί κανείς ακόμα και να τα περπατήσει και να φτάσει ως τις ατμίδες της Νέας Καμένης ή να κολυμπήσει στα θερμά νερά της Παλαιάς, όπου εκλύεται και θείο χρωματίζοντάς τα κιτρινωπά. Επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων παρακολουθούν στενά την δραστηριότητα του ηφαιστείου, καθ’ ότι είναι φυσικά ενεργό αλλά και γιατί θεωρείται ότι το Σύμπλεγμα της Σαντορίνης, που περιλαμβάνει τα δυο υπερθαλάσσια ηφαίστεια της Παλαιάς και της Νέας Καμένης και ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο, τον Κουλούμπο, είναι το πιο ενεργό τμήμα του ηφαιστειακού τόξο του Αιγαίου.
Η «Μινωική» έκρηξη
Κατά τους προϊστορικούς χρόνους, το ηφαίστειο της Σαντορίνης συγκλονίστηκε από μια τρομακτική έκρηξη. Τότε το νησί είχε σχήμα περίπου στρογγυλό – ήταν το νησί που ονομαζόταν Στρογγύλη και που σήμερα υπολογίζουμε πως είχε περίπου την έκταση που «σχηματίζεται» από την Σαντορίνη, την Θηρασιά και το Ασπρονήσι. Η έκρηξη βύθισε και διέλυσε το μεγαλύτερο μέρος του, δημιουργώντας την καλντέρα της Σαντορίνης όπως την ξέρουμε σήμερα. Θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες εκρήξεις ηφαιστείων στην ανθρώπινη ιστορία και οι επιστήμονες την συγκρίνουν μόνο με εκείνη στην Ινδονησία το 1815. Ονομάστηκε «μινωική» καθώς για πολλά χρόνια οι επιστήμονες είχαν υιοθετήσει την θεωρία του αρχαιολόγου Σπύρου Μαρινάτου, πως το ηφαίστειο της Σαντορίνης και το τεράστιο τσουνάμι που προκλήθηκε αμέσως μετά ήταν η αιτία της καταστροφής του Μινωικού Πολιτισμού στην Κρήτη. Σύμφωνα όμως με τις σύγχρονες μεθόδους ραδιοχρονολόγησης, η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης σημειώθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα π. Χ. και πιο συγκεκριμένα το 1613 π.Χ. Αντίθετα, ο Μινωικός Πολιτισμός διατηρήθηκε αν και παρακμάζων, τουλάχιστον έναν ακόμα αιώνα.
Οι εκρήξεις του ηφαιστείου κατά τα ιστορικά χρόνια
Αν και οι ιστορικές πηγές δεν έχουν όλες διασωθεί, εν τούτοις γνωρίζουμε πως το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη αρκετές φορές κατά την διάρκεια των αιώνων – καμία πάντως από τις εκρήξεις αυτές δεν πλησίασε σε σφοδρότητα την Μινωική Έκρηξη.
- 197 π.Χ. , όταν αναδύθηκε μικρό νησάκι, που σήμερα θεωρείται βυθισμένο
- 46-47 μ.Χ., όταν δημιουργήθηκε η Παλαιά Καμένη
- 726, όταν η Παλαιά Καμένη μεγάλωσε
- 1570, όταν δημιουργήθηκε η Μικρή Καμένη, που σήμερα έχει ενωθεί με την Νέα Καμένη
- 1707 και για τα επόμενα 4 χρόνια, όταν διαδοχικές εκρήξεις δημιούργησαν τη Νέα Καμένη. Η αφήγηση της έκρηξης από τον Ιησουίτη περιηγητή πατέρα
- 1866–1870, όταν εγκαταλείφθηκε οριστικά το Καστέλι του Σκάρου
- 1925–1928, όταν μεγάλωσε η Νέα Καμένη
- 1939–1941, όταν πλήθος επιστημόνων κατέφθασε να μελετήσει το φαινόμενο
- 1950, όταν η Νέα Καμένη πήρε το σημερινό της σχήμα.
Επίσκεψη στο ηφαίστειο
Σήμερα οι επισκέπτες της Σαντορίνης έχουν την δυνατότητα όχι μόνο να αγναντέψουν από τον γκρεμό της καλντέρας το ηφαίστειο ή να το δουν διά θαλάσσης από πιο κοντά, αλλά και να το περπατήσουν, να φτάσουν ως τα σημεία που ακόμα και στις μέρες μας βγαίνει ακόμα ατμός, ή και να κολυμπήσουν στα θερμά νερά γύρω τόσο από την Παλαιά όσο και από την Νέα Καμένη. Τα καραβάκια για το ηφαίστειο ξεκινούν τόσο από τον Γιαλό, το παλιό λιμάνι της Σαντορίνης κάτω από τα Φηρά, τον Αθηνιό, το σύγχρονο λιμάνι του νησιού, αλλά και από το Αμμούδι, το επίνειο της Οίας. Η πρώτη στάση είναι στην Νέα Καμένη, όπου οι επισκέπτες μπορούν να κατέβουν και να περπατήσουν τον κρατήρα – αρκεί βέβαια να είναι προετοιμασμένοι τόσο για την ανηφόρα όσο και για τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες, με το καπέλο, τα αθλητικά παπούτσια, το αντηλιακό και το νερό να θεωρούνται απαραίτητα. Το νησί, όπως και η Παλαιά Καμένη, έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα NATURA. Ακολούθως, τα καραβάκια αναχωρούν συνήθως για την Παλαιά Καμένη, όπου οι επισκέπτες μπορούν να βουτήξουν στα θερμά νερά με το κιτρινωπό, λόγω του θείου, χρώμα. Οι εκδρομές αυτές συνήθως ολοκληρώνονται με μια στάση στην Θηρασιά, πριν την επιστροφή στην Σαντορίνη.
