Νέα Καμένη
Η Νέα Καμένη είναι σήμερα το πιο ενδιαφέρον, αν όχι γενικά, τουλάχιστον γεωλογικά, σημείο της Σαντορίνης. Είναι ένα μικρό νησάκι, στο κέντρο της καλντέρας περίπου, το οποίο δημιουργήθηκε εξολοκλήρου από το ηφαίστειο, με τα παλαιότερα εδάφη του να χρονολογούνται μόλις το 1570 και τα πιο πρόσφατα το 1950!
Το ηφαιστειογενές νησί σήμερα για τους ντόπιους είναι το «ηφαίστειο», καθώς εκεί είδαν οι κάτοικοι τις πιο πρόσφατες εκρήξεις στην ηφαιστειακή ιστορία της Σαντορίνης – κι αν δεν ήταν μάρτυρες οι ίδιοι, καθώς η πιο πρόσφατη έκρηξη έγινε το 1950, εν τούτοις οι μαρτυρίες και οι προφορικές παραδόσεις από την δημιουργία της Νέας Καμένης, του νησιού που ξεπήδησε μέσα από τη θάλασσα, μέσα από τη φωτιά και το αδιάκοπο τρέμουλο της γης, παραμένουν ζωντανές στην λαϊκή κληρονομιά.
Η Νέα Καμένη, που παλαιότερα ονομαζόταν και Νέα Καϋμένη είναι σήμερα το μεγαλύτερο από τα δύο ηφαιστειακά νησιά της Σαντορίνης (το άλλο είναι η Παλαιά Καμένη), με έκταση περίπου 340 εκτάρια και ψηλότερο σημείο τα 127 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Αποτελεί την πιο «καινούρια» γη στην Ανατολική Μεσόγειο και είναι απολύτως επισκέψιμη στους πολίτες, που μπορούν να περπατήσουν την επιφάνειά της και να φτάσουν ως τον κρατήρα από όπου έως σήμερα βγαίνουν ατμίδες. Διαθέτει άλλωστε δύο αγκυροβόλια, τον όρμο Ταξιάρχη στα νοτιοανατολικά και τον όρμο Ερινιά στα βόρεια. Η Νέα Καμένη και η Παλαιά είναι περιοχές ενταγμένες στο κοινοτικό δίκτυο NATURA 2000.
Η δημιουργία της Μικρής Καμένης
Ήταν κατά την έκρηξη του 1570 όταν οι Σαντορινιοί κάτοικοι στο Καστέλι του Σκάρου, αντίκρισαν στη θάλασσα σε πολύ κοντινή απόσταση από την τότε πρωτεύουσα του νησιού, να αναδύεται μια στεριά. Ένα μικρό νησάκι, βορειοανατολικά της Παλαιάς Καμένης, ξεκίνησε να σχηματίζεται και αμέσως ονομάστηκε «Μικρή Καμένη». Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν 150 χρόνια και να φτάσουμε στην μεγάλη έκρηξη του 1707 για να καταγραφεί το επόμενο βήμα στην δημιουργία της Νέας Καμένης: Αρχικά, εμφανίστηκαν δύο μικρά νησιά, ένα λευκό και ένα μαύρο, που μέσα σε μερικούς μήνες ενώθηκαν αρχικά μεταξύ τους και κατόπιν με την Μικρή Καμένη.
Η έκρηξη του 1866-1870
Στο τέλος του 19ου αιώνα σημειώθηκε μια από τις σημαντικότερες εκρήξεις του ηφαιστείου της Σαντορίνης – σημαντική για τους μελετητές, που ήδη είχαν στην διάθεσή τους μέσα και γνώση για να την μελετήσουν και έτσι να κατανοηθεί με τον πιο επαρκή τρόπο, για τα τότε δεδομένα, το φαινόμενο. Οι στήλες καπνού από το ηφαίστειο ήταν ορατές από την Κρήτη, ενώ οι περίπου 50 θερινές κατοικίες και οι δύο μικροί ναΐσκοι, ένας ορθόδοξος και ένας καθολικός, που βρίσκονταν πάνω στο νησί, καταβυθίστηκαν.
Η έκρηξη αυτή, που έγινε σε διάφορα στάδια, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί και να τριπλασιαστεί τελικά η έκταση της Νέας Καμένης, καθώς στην διάρκεια των τεσσάρων ετών που διήρκεσαν οι εκρήξεις νέα εδάφη αναδύονταν ή καταποντίζονταν συνεχώς. Τότε, τον Φεβρουάριο του 1866 δημιουργήθηκε και ο ηφαιστειακός κώνος του Γεωργίου, αρχικά ως μικρό ηφαιστειογενές νησί πλησίον της Νέας Καμένης, που μέσα σε λίγες ημέρες ενώθηκε με το μεγαλύτερο νησί. Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του τότε βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου του Α’ και μέχρι σήμερα είναι ο ψηλότερος σχηματισμός του νησιού, εκεί όπου φτάνουν οι επισκέπτες ώστε να θαυμάσουν το μεγαλείο του ηφαιστείου. Κατά τη διάρκεια των εκρήξεων δημιουργήθηκαν οι νησίδες Αφρόεσσα και Ρέκα, που σταδιακά ενώθηκαν με την Νέα Καμένη και οι Νήσοι του Μαΐου, που τελικά καταποντίστηκαν και σήμερα βρίσκονται γύρω στο ένα μέτρο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Μια επιτροπή ειδικών είχε σταλεί από το ελληνικό κράτος για να παρατηρήσει το φαινόμενο, και μάλιστα με την συμμετοχή φωτογράφου, γεγονός που σημαίνει πως ήταν η πρώτη ηφαιστειακή έκρηξη που αποτυπώθηκε φωτογραφικά. Τότε έφτασε στην Σαντορίνη και ο σπουδαίος Γάλλος ηφαιστειολόγος Φερδινάνδος Φουκέ, ενώ ανάμεσα στους ξένους παρατηρητές που έφτασαν από όλη την Ευρώπη για να δουν από κοντά το μοναδικό φαινόμενο ήταν ο συγγραφέας Ιούλιος Βερν – Η Νέα Καμένη μάλιστα και η εμπειρία του εκεί αναφέρονται τόσο στο έργο του «20.000 λεύγες κάτω από την θάλασσα», όσο και στο «Η Μυστηριώδης Νήσος», όπου, μάλιστα, ο καπετάνιος Νέμο και το πλήρωμα του παρακολουθούν μια ηφαιστειακή έκρηξη.
Οι εκρήξεις του 20ού αιώνα
Το καλοκαίρι του 1925, το ηφαίστειο βρυχάται ξανά και σύντομα από τα γκρίζα νερά αναδύεται μια μικρή νησίδα, η Δάφνη, ανάμεσα από την Μικρή και την Νέα Καμένη. Σύντομα το μέγεθός της αναπτύσσεται τόσο ώστε τα τρία νησιά ενώθηκαν και σχημάτισαν αυτό που σήμερα ονομάζουμε Νέα Καμένη. Έως το 1928 που κράτησε η δραστηριότητα, το μέγεθος και το σχήμα του νησιού διαφοροποιήθηκαν αρκετά. Κάτι ανάλογο σημειώθηκε και κατά την έκρηξη του 1939-1941, ενώ τελικά το σημερινό σχήμα της Νέας Καμένης, με μικρές αλλαγές λόγω των διαβρώσεων από το νερό, δημιουργήθηκε κατά την έκρηξη του 1950.
Η Νέα Καμένη σήμερα
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως αν και το ηφαίστειο της Σαντορίνης δεν έχει εκραγεί εδώ και 65 χρόνια, είναι απολύτως ενεργό και μπορεί ανά πάσα στιγμή να «ξυπνήσει». Μελετητές του Κέμπριτζ υποστήριξαν το 2006, ότι μια έκρηξη εκείνη την χρονική περίοδο θα είχε αρκετή ενέργεια για να διαρκέσει περισσότερο από 2,7 χρόνια και να φτιάξει ηφαιστειακό θόλο με ύψος 115-125 μέτρα. Ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης της σεισμικής δραστηριότητας έχει αναπτυχθεί πλέον τόσο στην Νέα Καμένη όσο και την Παλαιά και καταγράφει την παραμικρή δραστηριότητα έτσι ώστε το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (Ι.Μ.Π.Η.Σ.) να είναι προετοιμασμένο κατάλληλα για όλα τα ενδεχόμενα. Κάποιοι μελετητές άλλωστε υποστηρίζουν πως το γεγονός πως από κάποια σημεία εξακολουθεί ως σήμερα να βγαίνει ατμός από τα έγκατα της γης, συμβάλει στην «αποσυμπίεση» της ενέργειας του ηφαιστείου.
Επίσκεψη στη Νέα Καμένη
Καραβάκια από το Αμμούδι στην Οία, τον Αθηνιό και τον Γιαλό, κάτω από τα Φηρά φεύγουν καθημερινά για το ηφαίστειο όλο την θερινή περίοδο. Η στάση στην Νέα Καμένη γίνεται σε ξύλινη μικρή προβλήτα που επιτρέπει στους επισκέπτες να αποβιβαστούν και να περπατήσουν το ηφαιστειογενές νησί, φτάνοντας ως τον θόλο του Γεωργίου και πολύ κοντά στις ενεργές ατμίδες. Οι συνθήκες είναι φυσικά πολύ ιδιαίτερες, με εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες, ενώ η δυσφορία εντείνεται λόγω του ανηφορικού εδάφους. Απαιτούνται λοιπόν «μέτρα προστασίας», που αφορούν τόσο στην χρήση αντηλιακού, καπέλου, αθλητικών παπουτσιών και άνετων ρούχων, όσο και στην προμήθεια νερού για όσους θελήσουν να προσθέσουν στις εμπειρίες τους μια βόλτα σε ένα από τα σπουδαιότερα ηφαίστεια του πλανήτη!
