Ιερό των Μεγάλων Θεών
Αναμφισβήτητα, το σπουδαιότερο αρχαιολογικό αξιοθέατο της Σαμοθράκης είναι το Ιερό των Μεγάλων Θεών, δίπλα στην Παλαιόπολη, την αρχαία πόλη. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν ήδη από τον 19ο αιώνα και συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος του 20ού.
Το Ιερό των Μεγάλων Θεών καταλαμβάνει έκταση περίπου 50 στρεμμάτων και περιλαμβάνει μια σειρά από κτίσματα που βεβαιώνουν την σημαντικότητά του κατά την κλασσική και ελληνιστική κυρίως, αρχαιότητα.
Βλέπουμε το Ανάκτορο, που αποτελούσε το χώρο του πρώτου σταδίου της μύησης στα Καβείρια Μυστήρια, το Ιερό των Μεγάλων Θεών, όπου τελούνταν το δεύτερο στάδιο, την Στοά που δημιουργήθηκε για να στεγάσει τους επισκέπτες των Μυστηρίων και τον Ιερό Κύκλο, το χώρο από όπου οι θεατές παρακολουθούσαν την μύηση ή άλλα δρώμενα.
Στον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών όμως, βλέπουμε ακόμη την Θόλο της Αρσινόης, το μεγαλύτερο κλειστό κυκλικό οικοδόμημα που διασώζεται και ήταν αφιέρωμα της βασίλισσας Αρσινόης της Θράκης στους Μεγάλους Θεούς, το Τέμενος που αποτελούσε το πρωιμότερο και μεγαλύτερο μαρμάρινο κτίριο του αρχαιολογικού χώρου, την Αυλή του Βωμού, το Νεώριο, το Πρόπυλο του Πτολεμαίου Β΄, τον Ιερό Βράχο, το Ανάθημα του Φιλίππου Γ’ και Αλεξάνδρου Δ’, τη Δωρική Θόλο, το Κτίσμα με τους Ορθοστάτες, την Ιερή Οικία, την Αίθουσα των Αναθημάτων, το Θέατρο και το Ανάθημα της Μιλησίας.
Αυτό που ξεχωρίζει όμως στο Ιερό των Μεγάλων Θεών και που έκανε την Σαμοθράκη ξακουστή σε όλο τον κόσμο είναι το Μνημείο της Νίκης, η Κρήνη, πάνω στην οποία μαρμάρινες πλάκες με κυματιστή επιφάνεια στήριζαν την μαρμάρινη πλώρη του πλοίου που έφερε περίφημο άγαλμα της Νίκης της Σαμοθράκης, από τα σημαντικότερα εκθέματα στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι.
Καβείρια Μυστήρια
Ένα λιθόστρωτο μονοπάτι μας οδηγεί στην καρδιά της τέλεσης των Καβείριων Μυστηρίων, των Μυστηρίων των Μεγάλων Θεών όπως λέγονται επίσης. Τελούνταν στο Ιερό των Μεγάλων Θεών κατά την περίοδο της ελληνικής αλλά και της ρωμαϊκής αρχαιότητας, ενώ ακόμα δεν έχει εξακριβωθεί πλήρως ποιοι ήταν ακριβώς οι «Μεγάλοι Θεοί» που λατρεύονταν εδώ. Τα Καβείρια Μυστήρια τελούνταν για να μυηθούν οι υποψήφιοι στη λατρεία των θεών αυτών, που αλλιώς ονομάζονταν «Κάβειροι».
